Klasztor gidelski był jednak przez stulecia nie tylko religijnym centrum i obronnym szańcem wiary katolickiej, ale także ostoją polskiego patriotyzmu.

Podczas   najazdu  szwedzkiego   na   Polskę w roku 1656 gidelscy ojcowie dominikanie oddali za zgodą papieża polskiej Koronie zgromadzone tu srebra wotywne aby te dofinansowały częściowo koszty obrony Rzeczpospolitej przed Szwedami.   W  burzliwych   czasach końca XVII wieku był on bowiem jednym z niewielu polskich klasztorów, którego nie zniszczyli i nie ograbili protestanccy Szwedzi, a później bandy Lisowczyków.  Stąd też wychodziły  misje kaznodziejskie do okolicznych miasteczek i wsi, tutaj w roku 1624 założono wspaniałą bibliotekę, która dziś posiada kilka    tysięcy  starodruków. Istniała   tu   także   schola     muzyczna  i   kapela   instrumentalna   i   komponowano tu muzykę liturgiczną, co było wtedy rzadkością.

 Tutaj w końcu powstawały katolickie bractwa modlitewne i  ostatecznie  w czasach rozbiorów, był to jeden z niewielu działających klasztorów dominikańskich, który po represjach ze strony caratu na Polakach za powstanie styczniowe był swoistym ośrodkiem ich internowania, do którego w listopadową noc roku 1864 zwieziono tu zakonników tej reguły  z całego zaboru rosyjskiego bez prawa  opuszczenia   tego   miejsca   i   przyjmowania nowicjuszy. Nie zahamowało to jednak aktywnej działalności tutejszych   dominikanów  ponieważ  nie  zaniechali  oni   rozbudowy i upiększania bazyliki dobudowując w roku 1885 piękne hełmy wież kościoła. Według klasztornych kronik cudowny wizerunek Matki Bożej    Gidelskiej    nawiedzali     też    wcześniej   polscy    królowie i możnowładcy między  innymi  Zygmunt  III   Waza,  Michał Korybut Wiśniowiecki i August II Mocny. Dzięki temu wszystkiemu  tutejszy   klasztor   związany   jest  nierozłącznie  z  dziejami    Polski i  stanowi do dziś ważne miejsce dla  jej  historii, patriotyzmu oraz kultywowania wiary katolickiej.

Architektura i precjoza klasztoru

Obecny klasztor gidelski  jest    budowlą   wzniesioną w nawiązaniu do   architektonicznego    stylu    włoskiego    baroku    składającą się z przepięknej wzniesionej na planie krzyża łacińskiego, trójnawowej bazyliki, której kaplice są zakończone zaokrąglonymi absydami. Od frontu korpus świątyni  jest oflankowany dwiema imponującymi wieżami. Kompleks klasztorny uzupełnia od północy piętrowy dom zakonny połączony z kościołem. Całość stanowi  typowy przykład barokowych założeń klasztornych tamtego czasu i położony  jest na obrzeżu  dzisiejszego   miasteczka.   Wśród    murowanego kompleksu i otoczonego murem jego wyjątkowym, bo drewnianym zabytkiem, jest   ocalały na jego   dawnym   dziedzińcu     spichlerz    pochodzący z czasów, kiedy wznoszono murowane zabudowania klasztorne. Jest to w skali polskiej,  prowincjonalnej architektury  drewnianej  naprawdę   wyjątkowy  zabytek    ponieważ z epoki baroku ocalało do dziś tylko kilka drewnianych spichlerzy.

 Najważniejszym i najcenniejszym zabytkiem jest tutaj mieszczący się w prawej kaplicy bazyliki przepiękny ołtarz  Matki Bożej Gidelskiej   z    jej maleńką figurką w samym środku. Znajduje się on w prawej kaplicy bazyliki do której wchodzi się przez marmurową bramę, której zwieńczenie zdobią figury św. Dominika Guzmana, założyciela zakonu dominikanów oraz św. Rajmunda z Pennafort. Ołtarz   jest   w  całości pozłacany i imponuje techniczno-wizualnym kunsztem  jego   wykonania. Trzeba  bowiem  wziąć   pod     uwagę, że maleńka dziewięciocentymetrowa zaledwie rzeźba Madonny jest umieszczona w samym jego centrum, co w normalnych warunkach optycznych czyniłoby ją zupełnie niewidoczną.  W  tym  jednak  wypadku   zarówno  jego   architekt,  jak  i   konstruktor  Jan Garlicki z Częstochówki oraz stolarze, rzeźbiarze i artyści pozłotnicy, którzy go wykonywali wykazali się niebywałymi wręcz zdolnościami artystycznymi ponieważ rzeźba Matki Bożej jest doskonale wyeksponowana poprzez umieszczenie  jej  w samym centrum wielkiego ołtarza. Efekt ten artyści osiągnęli poprzez idealne dobranie proporcji wielkości kaplicy,  wysokości ołtarza   oraz wykorzystania romańskiej wręcz kompozycji ośmiokolumnowej, zwieńczonej łukiem portalowej arkady w jego środku, która nadaje mu wrażenie głębi. Malejące  stopniowo kolumienki dają wrażenie jak gdyby wchodziło się do maleńkiej kapliczki, w której wnętrzu mieszka figurka Madonny.  Dodatkowe umieszczenie figurki na płaskiej powierzchni w posrebrzanym kartuszu  i   w    niewielkiej    mandreoli  oraz ramie, z której wychodzą promienie powoduje, że wzrok wchodzącego do kaplicy kieruje się prosto na rzeźbę Madonny. W pogodne słoneczne dni ma się natomiast wrażenie, że figurka promieniuje z siebie światło, a jej złociste korony potęgują ten efekt. Ołtarz posiada także wmontowane w niego  lustra i ozdabiają go na  wszystkich jego poziomach rzeźby 18 aniołów. Cały ołtarz jest trójdzielny i wysoki na kilkanaście metrów. W jego środkowej części po bokach umieszczone są  rzeźby św. Anny i św. Joachima,   czyli   rodziców   Marii    Panny, a na zwieńczeniu figury świętych- Dominika i Agnieszki .  

 W górnej części umieszczono kopię obrazu Rafaela przedstawiającą Boga Stwórcę. Nad mensą ołtarzową umieszczona jest też srebrna  plakietka z wizerunkiem św. Trójcy i postaciami fundatorów ołtarza- Jana i Zuzanny Oleskich. Do dziś można też w kaplicy obejrzeć około stu XVII   i XVIII wiecznych  miniobrazów   malowanych na deskach i cynie pozostawionych jako wotum dziękczynne dla tutejszej Madonny i ufundowanych przez pielgrzymów, którzy otrzymali tu dar ozdrowienia.     Jest to     wręcz medyczny   opis  dziesiątek     chorób i wypadków, osób które zostały tu uzdrowione. Cała ta kolekcja stanowi sama w sobie wyjątkowy zabytek ludowego malarstwa sakralnego epoki baroku i nie ma w całej dzisiejszej Polsce swego odpowiednika. Wejście do kaplicy zamyka  marmurowa   trójdzielna   brama,  którą   ozdabia   piękna,    wykuta w żelazie i oksydowana, rokokowa krata. Całość tych zabytków stanowi bardzo cenny zbiór naszego narodowego i religijnego dziedzictwa kulturowego.

 Pozostały wystrój bazyliki  nawarstwiał się w niej przez stulecia. W   nawie   głównej    znajduje   się dziś rokokowy ołtarz wzniesiony w roku 1796 roku, a w jego wnętrze ozdabia obraz Michała Stachowicza przedstawiający Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny. Po jego bokach w stellach umieszczono wizerunki dominikańskich świętych wykonane przez tego samego artystę.

   Po przeciwległej stronie kaplicy Matki Bożej Gidelskiej znajduje się kaplica św. Jacka Odrowąża założyciela polskiej gałęzi zakonu dominikanów.   Powstała    ona   jeszcze przed poświęceniem kościoła w roku 1653 z fundacji piotrkowskiego urzędnika koronnego Wojciecha Gniewosza. Najcenniejszym precjozum jest tu do dziś przenośny relikwiarz z relikwiami ramienia św. Jacka, który podczas odpustu przypadającego w pierwszą niedzielę po 17 sierpnia, czyli obowiązkowym    dniu  wspomnienia   tego świętego obnoszony         jest w procesji po świątyni. Nad kaplicą znajdują się niewielkie organy. Ponadto dzisiejszą bazylikę ozdabiają liczne, przyfilarowe ołtarze, barokowe konfesjonały i ambona. W przestrzeni międzywieżowej znajdują się natomiast pochodzące z końca XVIII-wieku organy   główne   skonstruowane   przez    Wilhelma Schefflera z Przeręba. Witraże dla bazyliki wykonał J. Kosikiewicz w XIX wieku. Bazylika ozdobiona jest wiszącymi współczesnymi sztandarami  z   herbami i  symbolami   maryjnymi,    dominikańskimi i papieskimi, co nadaje jej wnętrzu wyjątkowego majestatu. Warto również podkreślić, że koronacja cudownej figurki Madonny Gidelskiej odbyła się w roku 1923 z rąk ks. biskupa Stanisława Zdzitowieckiego w obecności wielu tysięcy wiernych po  prawie stu pięćdzięsięciu latach starań o jej przeprowadzenie  . Na   zakończenie   należy  dodać,  że  75 rocznicę koronacji,  papież-Polak św. Jan Paweł II w roku 1998 nadał  klasztorowi w Gidlach tytuł bazyliki mniejszej.         

Publikacja powstała z okazji  300-lecia koronacji św. wizerunku „Matki Bożej Częstochowskiej”  i 600-lecia istnienia honorowej funkcji Prymasa Polski z przeznaczeniem do publikacji w ramach współpracy autora  z OŁ KSD na zasadzie wolontariatu.

Tekst, bibliografia, opracowanie, zdjęcia: Grzegorz B. Bednarek

Wszelkie prawa autorskie i wydawnicze zastrzeżone. Wszelkiego rodzaju reprodukowanie tekstów i zdjęć oraz tytułu serii bez pisemnej zgody autora i wydawcy jest traktowane jako naruszenie praw autorskich łącznie z konsekwencjami prawnymi przewidzianymi w  Ustawie  o    prawie   autorskim i prawach pokrewnych / Dz. U. nr 24 z 23.02. 1994 r. poz.8/

Copyright G.B. Bednarek, 2017