Profesor Feliks Koneczny urodził się w 1862 r. w Krakowie, tu odebrał wykształcenie, ukończył studia historyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim i z tym miastem był związany przez większość życia (w latach 1919-1929 wykładał historię na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie). Był nie tylko wybitnym badaczem filozofii dziejów, ale również znakomitym historykiem. Pierwsze dzieła Konecznego traktują o historii Polski. Należą do nich m.in.: „Dzieje Śląska” (1897), „Dzieje Polski” (1902), „Dzieje Polski za Piastów” i „Dzieje Polski za Jagiellonów” (1903). W 1922 roku ukazało się dwutomowe opracowanie Konecznego „Polskie Logos a Ethos”, które zapoczątkowało zainteresowanie profesora kwestiami cywilizacyjnymi. W 1929 r. Feliks Koneczny został odsunięty od pracy naukowo-dydaktycznej na Uniwersytecie Wileńskim. Zdecydowały o tym nie tylko względy formalne (osiągnięcie wieku emerytalnego), ale i polityczne, wynikające z niechęci władz sanacyjnych do prezentowanych przez niego koncepcji.

W latach 30. powstały największe dzieła Konecznego: „O wielości cywilizacji” (1935), „Święci w dziejach narodu polskiego” (1937), „Rozwój moralności” (1938), „Kościół jako wychowawca narodów” (1938). W latach okupacji niemieckiej Koneczny kontynuował swoje prace naukowe mimo niedogodności (zajęcie prawie całego domu przez administrację niemiecką) i osobistą tragedię. Podczas Powstania Warszawskiego, w sierpniu 1944 r. zamordowany został przez Niemców jego starszy syn Czesław wraz z żoną Marią, a kilka miesięcy później w niemieckim więzieniu za działalność konspiracyjną został ścięty jego drugi syn Stanisław.

Przez wiele lat dorobek naukowy Feliksa Konecznego pozostawał zapomniany. Jego opracowania pozostawały w rękopisie. Dopiero dzięki działaczom narodowym na emigracji w 1962 r. ukazała się w Londynie w przekładzie angielskim książka „O wielości cywilizacji”. Wydane zostały również pozostające dotychczas w rękopisach prace: „Cywilizacja bizantyńska” (1973), „Cywilizacja żydowska” (1974), „O ład w historii” (1977) – ostatnia praca Konecznego będąca podsumowaniem rozważań cywilizacyjnych. W 1982 r. wydane zostały „Prawa dziejowe”.

Lata 90. to początek renesansu myśli Feliksa Konecznego w kraju. Niewielkie wydawnictwa i środowiska katolicko-narodowe przypominały dorobek wielkiego uczonego. Dzisiaj dysponujemy już znaczącymi opracowaniami naukowymi i popularnymi poświęconymi dorobkowi wybitnego historiozofa. W ujęciu Konecznego cywilizacja to „metoda ustroju życia zbiorowego”, która określa, w jaki sposób dane społeczności odnoszą się do pięciu kategorii bytu: dobra (moralności), prawdy (przyrodzonej i nadprzyrodzonej), zdrowia, dobrobytu oraz piękna.

Pierwsza i najważniejsza zasada prawa dziejowego mówi: „nikt nie może być cywilizowany na dwa sposoby”. Pomiędzy cywilizacjami nie może być syntez, a próby ich wprowadzenia kończą się zdominowaniem jednej cywilizacji przez drugą (najczęściej przez tę, która nakłada mniejsze obowiązki moralne) bądź też powstaniem acywilizacyjnej mieszanki niezdolnej do rozwoju. Dzieje powszechne – pisał prof. Koneczny – to relacje między cywilizacjami. W procesie dziejów wyodrębnił 22 cywilizacje historyczne, z których do naszych czasów przetrwało siedem. Są to cywilizacje: arabska, bizantyńska, bramińska, chińska, łacińska, turańska i żydowska.

Dziedzictwo wciąż aktualne

 Zdaniem prof. Konecznego, naród jest wyrazem określonej cywilizacji, w przypadku krajów europejskich – łacińskiej. Nie ma narodu o dwóch lub więcej cywilizacjach. Potwierdza to upadek synkretycznych imperiów Aleksandra Macedońskiego, mongolskiego, rzymskiego, a w czasach najnowszych nieudane próby stworzenia sztucznych narodów: „jugosłowiańskiego”, „czechosłowackiego” czy „radzieckiego”. Koneczny rozróżniał pojęcie cywilizacji i kultury. W cywilizacji łacińskiej występują różne kultury, np. polska, francuska, włoska, hiszpańska, chorwacka. O ile syntezy nie są możliwe między cywilizacjami, o tyle mogą występować między poszczególnymi kulturami. Europa jest dziełem cywilizacji łacińskiej (chrześcijańskiej). W wiekach średnich oznaczała Christianitas – rodzinę narodów chrześcijańskich. Pojęcie Europy ograniczało się do Zachodu, ze świadomym wyłączeniem Bizancjum.

Cywilizacja łacińska oznacza jedność praw moralnych i etyki, tak w życiu publicznym, jak i prywatnym. Państwo w cywilizacji łacińskiej to państwo obywatelskie, a nie biurokratyczne. Zasadniczą cechą cywilizacji łacińskiej jest personalizm i nadrzędność wartości duchowych. To z personalizmu wyrasta poczucie godności osobistej, odpowiedzialność, jedność praw i obowiązków, prymat etyki nad prawem, dążenie do prawdy. Personalizm (który nie jest indywidualizmem) ukształtował na przestrzeni dziejów poczucie świadomości narodowej. Inaczej jest w cywilizacjach gromadnościowych, takich jak turańska, arabska czy bramińska, które – w przeciwieństwie do cywilizacji łacińskiej – przyjmują kult państwa. W pracy „Rozwój moralności” Koneczny wskazuje, że każda cywilizacja ma swoją etykę.

W cywilizacji łacińskiej obowiązuje etyka katolicka, ponieważ cywilizacja ta jest dziełem Kościoła rzymskokatolickiego. Etyka katolicka obejmuje wszystkie dziedziny życia człowieka: społeczne, rodzinne, państwowe, narodowe. Państwo w cywilizacji łacińskiej musi wynikać z etyki i pełnić wobec niej rolę służebną. Istota etyki katolickiej w odniesieniu do życia społecznego sprowadza się do czterech „ważnych i niezmiennych zasad”: małżeństwa monogamicznego i dożywotniego, zniesienia niewolnictwa, zniesienia zemsty (występującej np. w cywilizacji arabskiej) i przekazania jej sądownictwu publicznemu oraz niezawisłości Kościoła od władzy państwowej.

 Sens dziejów

Feliks Koneczny wskazywał, że najważniejszymi elementami kształtującymi naród są język, ojczyzna i tradycja. W tym rozumieniu naród to wspólnota losów, zrzeszenie cywilizacyjne, kategoria etyczna, a nie prawna. W swojej twórczości Feliks Koneczny wiele uwagi poświęcał historii Polski. Wskazywał, że Polska do pierwszych lat XVII wieku była państwem cywilizacji łacińskiej, które szerzyło cywilizację zachodnią ku Wschodowi. W książce „Polskie Logos a Ethos” pisał: „Jedyny sposób na ekspansję polskości: starać się o to, by polskość była mocną wśród Polaków. Im silniejszą, głębszą i wszechstronniejszą będzie kultura pośród Kujaw, na Mazowszu czy Śląsku, w Krakowskiem czy w Wileńszczyźnie (która jest ziemią etnograficznie polską), tym silniej będzie się udzielała poza Kresy […]”. Podkreślał zobowiązania polityki polskiej wobec cywilizacji łacińskiej. Uznawał, że sensem dziejów Polski powinno być dążenie, aby w Europie Środkowej zapanowała wyłącznie cywilizacja łacińska. Feliks Koneczny zmarł 10 lutego 1949 r. w Krakowie, został pochowany w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Salwatorskim.


Dr Krzysztof Kawęcki

za: https://naszdziennik.pl