Zbliżająca się kolejna 1051 już  rocznica chrztu pierwszego władcy Polski Mieszka, która przypada w tym roku 14 kwietnia w Święta Wielkanocne  skłania nas Polaków po raz kolejny do refleksji nad dziejami Polski i naszą wielką narodową historią , która od ponad już dziesięciu stuleci    stanowi  również   historię cywilizacji i kultury europejskiej opartej o dziedzictwo Antyku oraz  chrześcijańskie korzenie wiary. Grecka filozofia i sztuka, rzymskie prawo oraz wiara chrześcijańska ukształtowały bowiem  na przestrzeni ostatnich dwóch i pół tysiąca lat kulturowe oblicze Starego Kontynentu i to są właśnie korzenie i źródła, o których dzisiaj w obliczu cywilizacyjnego i ideologicznego  zagrożenia dla  Europy należy bezwzględnie pamiętać.

Nie dziwi więc fakt, iż w rok po zeszłorocznym Jubileuszu 1050-lecia  Chrztu Polski grupa posłów reprezentująca nurt patriotyczny w polskim Sejmie złożyła do Biura Analiz Sejmowych projekt ustawy, aby dzień 14 kwietnia uznać za państwowe święto i podtrzymać w społeczeństwie polskim ciągłą, a nie tylko okazjalną pamięć o historycznych początkach naszego kraju, państwa, narodu oraz jego  wiary i kultury. Aby jednak podtrzymać  tę pamięć potrzebna jest kampania informacyjna i edukacyjna, głównie wśród polskiej młodzieży, która postacie pierwszych piastowskich władców Polski uzna  także za narodowych  bohaterów, jak stało się to na przestrzeni ostatnich lat z “Żołnierzami wyklętymi”.

Artykuł powstał w autorskim  cyklu wydawniczym na zasadzie wolontariatu  przygotowanym dla OŁ KSD. Tekst jest częścią  większego projektu  edukacyjno-promocyjnego p.t. “Zapomniane chrzcielnice Polski”  uzupełnionego o planszową ekspozycję tekstowo- fotograficzną realizowanego przez autora od 2016 roku


Głównym  kamieniem węgielnym naszej  narodowej historii i chrzcielnicą narodową, w której dokonywał się najprawdopodobniej chrzest  piastowskiej Polski jest malownicza wyspa na Jeziorze Lednickim leżąca na pradawnym szlaku drogowym między Poznaniem, a Gnieznem. To właśnie najprawdopodobniej tutaj na Ostrowie Lednickim , w Wielkanoc roku 966 lechicki, pogański książę Mieszko przyjął chrzest i tutaj też przybyła jego pierwsza chrześcijańska żona, czeska księżniczka Dobrawa. Tutaj też wybudowano  pierwszą   monumentalną    kamienną budowlę w państwie ówczesnych Polan. 

Preromańskie relikty tej pierwszej sakralnej kaplicy i przylegającego do niej pałacu książęcego, nazywanego palatium, możemy podziwiać do dziś w dawnym grodzisku, leżącym na wyspie, na którą można dostać się jedynie promem. Od kwietnia zaczyna się tez sezon muzealny i na wyspę można dostać sie promem, który w okresie jesienno-zimowym jest nieczynny.

Do Ostrowa Lednickiego dojeżdża się od strony Poznania lub Gniezna skręcając z głównej drogi na Dziekanowice i Lednicę.  Od strony Gniezna  witają turystów i pielgrzymów wielkie   drewniane rzeźby prasłowiańskich wojów i Mieszka, a od strony Poznania skansen wiatraków.  Jadąc już boczną drogą na Ostrów Lednicki w stronę Dziekanowic po lewej stronie znajduje się Muzeum Etnograficzne należące do kompleksu Muzeum Pierwszych Piastów gromadzące w swoich skansenowych zbiorach kilkadziesiąt typowych drewnianych polskich chat i pomieszczeń gospodarczych, dwór szlachecki, kościółek, przydrożną kapliczkę św.Rocha oraz kilka wiatraków z terenu całej Wielkopolski. Jadąc dalej mija się budynki Muzeum ze stałą ekspozycją archeologiczną prezentującą wszystkie najwartościowsze eksponaty wykopane  na   Lednicy   i   znalezione   w tutejszym jeziorze, a dalej widać już samą wyspę i teren  drugiego skansenu muzealnego imitującego piastowską warownię.    
Stąd  też  wyrusza  się  promem  do  źródeł  polskiej historii i kamiennej siedziby Pierwszych Piastów. Jest to miejsce szczególne, a magia jego aury daje się odczuć  każdemu wrażliwemu turyście  i  pielgrzymowi, który się tutaj znajdzie.

Trzeba pamiętać, iż chrztu księciu Mieszkowi i jego ludowi mógł udzielić jedynie biskup misyjny posiadający papieskie uprawnienia i biskupi paliusz, taki jaki posiadali między innymi biskup Jordan, św. Wojciech i św. Brunon. Według ówczesnych rytuałów liturgii chrześcijańskiej chrztu udzielano przez całkowite zanużenie neofity w wodzie zaś do  chrztu służył specjalnie do tego przygotowany budynek nazywany baptysterium, czyli chrzcielnicą. Czasem była to oddzielnie stojąca  budowla,  czasem  kaplica  przylegająca do kościoła, w której głównym elementem był dość głęboki basen chrzcielny. Z biegiem czasu  konstruowano coraz płytsze baseny, w których zanurzano jedynie stopy, a chrzczono przez polanie wodą. Podczas akcji misyjnych na całkowicie pogańskich terenach do chrztu pogańskiej ludności  używano często kamiennych żaren, które służyły jako prowizoryczne chrzcielnice .  Baptyserium, którego relikty zachowały się na Ostrowie Lednickim, przylegało do kamiennego pałacu książęcego. Było ono wybudowane na planie czterolistnym- tzw. tetrakonchos- przenikającym się z planem równoramiennego krzyża greckiego, co świadczy o dużym kunszcie i umiejętnościach architekta tej budowli. /Prof. Buko/

Od wielu już dziesiątek lat trwają naukowe spory, czy tetrakoncz z Ostrowa Lednickiego pochodzi bardziej z wzorców  preromańskiej architektury bizantyńskiej, czy też  jest to budowla o pochodzeniu zachodnioeuropejskim, na przykład kolońskim, bo większość wczesnoromańskich kościołów  i  kaplic   z    nadreńskiej Kolonii posiada właśnie w swoich architektonicznych rozwiązaniach ten grecki, równoramienny krzyż. Warto tu pamiętać, iż matka Ottona III, cesarzowa Teofano była Greczynką z Konstantynopola i jako cesarzowa-regentka po  śmierci jej męża  Ottona II, była silnie związana z samą Kolonią i Nadrenią, i być może to właśnie jej architekci  mieli  jakiś  wpływ  na  wznoszone   w   X   wieku w Germanii i na zachodniej Słowiańsczyźnie kościoły i kaplice. Już w samej formie tertrakoncza zawarta jest symbolika chrztu, ponieważ krzyż, jako znak zbawienia wskazuje na istotę wiary chrześcijańskiej. Podobne rozwiązania architektoniczne zachowały się jako relikty archeologiczne również na Wawelu, w Pradze, na Węgrzech oraz niemieckiej Bawarii i Turyngii. Inne romańskie baptyseria  miały  często  formę   rotund   lub   wieloboków a w słowiańskiej Karyntii i Styrii były nazywane karnerami.

Wyjątkową jednak cechą architektoniczną kaplicy chrzcielnej z Ostrowa  jest obecność dwóch basenów chrzcielnych  podczas gdy w innych tego rodzaju budowlach wstępuje tylko jeden . Baseny lednickie są poza tym dosyć płytkie i mają kształt półokręgów. Przypuszcza się zatem- przez analogię zaczerpniętą ze źródeł pisanych – że jeden z tych basenów służył do chrztu kobiet, a drugi mężczyzn. Palatium  książęce połączone było z tą kaplicą poprzez wejście, które ocalało do naszych czasów. Pierwszy kamienny pałac Mieszka był reprezentacyjną budowlą o dwóch kondygnacjach i tutaj też prawdopodobnie odbywały sie najważniejsze spotkania i wydarzenia związane z funcjonowaniem jego państwa i dworu. Być może wzorcem były tu najbliższe pałace cesarskie z Magdeburga, Merseburga  Kwedlinburga i Werli w Saksonii, które znane były  Mieszkowi poprzez jego częste wizyty w tym  cesarskim landzie. Druga żona Mieszka księżniczka Oda pochodziła przecież z Haldensleben spod Magdeburga i z tamtejszego klasztoru w Kalbe porwał ją nasz  piastowski książę, biorąc ją sobie siłą po śmierci Dąbrówki za małżonkę. 

Oprócz palatium i baptysterium na wyspie w obrębie grodziska znajdował się też niewielki kościół, w którym pochowano najprawdopodobniej członków rodziny lub synów Mieszka zmarłych w wieku dziecięcym. Być może był to nawet jeden z synów księżniczki Ody. Niestety, zachowały się jedynie resztki fundamentów tej budowli. Według badań archeologów cała ta wczesnopiastowska, kamienna rezydencja została wzniesiona w osadzie lechickiej istniejącej już tutaj od VIII wieku. Dopiero w X wieku za panowania pierwszych Piastów przekształciła się ona w potężny gród obronny okolony wałem ziemnym o wysokości 12 metrów i średnicy 150 metrów. Równocześnie z grodem wybudowano drewniane  mosty łączące wyspę z lądem, które spłonęły jednak w roku 1038 podczas najazdu Brzetysława na Polskę.

Dokładną datę budowy tutejszych mostów i palatium naukowcy określili poprzez dendrochronologiczne badania pni użytych do budowy mostów na zimowo-wiosenny okres 963-964 roku, czyli na czas przygotowań do zaślubin Mieszka I z czeską Dobrawą, które odbyły się w roku 965. Był to także czas przygotowań do chrztu Mieszka wraz z jego dworem i później całym państwem Polan. Można zatem przypuszczać, że czas do momentu chrztu książę wykorzystał nie tylko na przyswojenie zasad wiary i przygotowania własnych poddanych do chrztu, ale także do wzniesienia baptysterium godnego tak wielkiej ceremonii. Niektórzy z badaczy twierdzą, iż czasowo rezydował tu pierwszy biskup Poznania Jordan, z pewnością zaś można stwierdzić, iż w roku 1000 Bolesław Chrobry podejmował tu cesarza Ottona III zmierzającego z  odległego Rzymu z pielgrzymką do grobu św. Wojciecha i na słynny Synod Gnieźnieński.    Poświadczeniem tych przypuszczeń mogą być brązowe misy, jakie  archeolodzy odnaleźli na dnie jeziora Lednickiego podczas swoich badań,  opisane  przed tysiącem  w  kronice biskupa Thietmara, które obecnie znajdują się w pobliskim Muzeum Archeologicznym.    


Chrzest księcia Mieszka I w roku 966 wprowadził pierwsze państwo Polan w krąg cywilizacji zachodnioeuropejskiej i związał nasz kraj na ponad tysiąc lat z papieskim Rzymem, chrześcijańskim obrządkiem katolickim i restytuowanym w roku 800 przez frankońską dynastię Karolingów Cesarstwem Zachodniorzymskim. Odrzucenie wiary pogańskiej przez pierwszych Piastów związane było ze ślubem Mieszka I z chrześcijańską księżniczką czeską Dobrawą, która w roku 965 przybyła na piastowski dwór z Pragi. Z tego związku narodził się Bolesław Chrobry, który w roku 1025 stał się pierwszym koronowanym królem Polski.

Pod względem politycznym, geograficznym i kulturowym Monarchia Pierwszych Piastów znalazła się w obrębie wpływów i oddziaływań cesarstwa niemieckiego rządzonego w X wieku przez saską dynastię ludolfińsko-ottońską, z którą pierwsi polscy władcy wchodzili zarówno w bliskie sojusze polityczne i dynastyczne, ale prowadzili też gwałtowne konflikty zbrojne. W roku 973 za panowania cesarza Ottona I w saskim Kwedlinburgu odbył się pierwszy zjazd ówczesnych władców Europy, w którym uczestniczyli przedstawiciele chrześcijańskich księstw z Danii, Benewentu, Polski, Węgier, Bułgarii oraz posłowie z Bizancjum. Po raz pierwszy w pokojowy sposób próbowano utworzyć sfederowaną Europę, której spoiwem miały być odnowione Cesarstwo Zachodniorzymskie i wiara chrześcijańska.

W ostatnim roku swojego życia książę Mieszko I w dokumencie nazywanym Dagome Iudex zapisał jako darowiznę dla Stolicy Apostolskiej w Rzymie swoje księstwo nazwane w tym dokumencie Państwem Gnieźnieńskim /992/. Po raz pierwszy opisano tutaj granice państwa polskiego, które obejmowało wówczas tereny dzisiejszej Wielkopolski, Kujaw, Mazowsza, części Śląska, Ziemi Łęczycko-Sieradzkiej, Chełmińskiej i Lubuskiej.

Po śmierci Mieszka i wygnaniu przez jego pierworodnego syna Bolesława jego macochy Ody wraz z jego przyrodnimi braćmi Chrobry stał się niekwestionowanym władcą Polski, a jego wieloletnie rządy zakończone królewską koronacją zbudowały wówczas potęgę Polski. W roku 1025 Monarchia Piastowska była bowiem dwa razy większa od państwa pierwszego władcy obejmując swym obszarem dodatkowo Małopolskę, Miśnię, Łużyce, Morawy i część Rusi z Grodami Czerwieńskimi.
Bolesław Chrobry jako polityk, strateg wojenny i chrystianizator Pomorza, Prus i Rusi Czerwonej stał się jednym z najwybitniejszych polskich władców. W roku 997 przybył na dwór Bolesława Chrobrego św. Wojciech-Adalbert, biskup Pragi i misjonarz, który z Gniezna wyruszył ze swymi towarzyszami na misję chrystianizacyjną do Prus, podczas której zginął. Chrobry wykupił jego ciało od pogan za cenę złota i w Gnieźnie ufundował kościół-mauzoleum pod jegowezwaniem. W roku 999 dzięki staraniom cesarza Ottona III i papieża Sylwestra II kanonizowano św. Wojciecha, a kulminacyjnym punktem tych wydarzeń był słynny Synod Gnieźnieński w roku 1000, podczas którego przybyły do Gniezna z pielgrzymką do grobu św. Wojciecha cesarz Otton III ustanowił tu niezależną, polską archidiecezję kościelną wraz z należącymi do niej biskupstwami w Kołobrzegu, Krakowie i Wrocławiu. Misyjne biskupstwo poznańskie utrzymało po trzydziestu dwóch latach swego istnienia swą niezależność i było podporządkowane jedynie papieżowi w Rzymie. Wtedy też z rąk cesarza odbyła się pierwsza i symboliczna koronacja Bolesława Chrobrego na niezależnego króla Polski. Krótko po tych wydarzeniach przybyli do Polski włoscy misjonarze, Jan i Benedykt, a później św. Bruno z Kwerfurtu, którzy ponieśli na terenie monarchii piastowskiej i Jaćwieży męczeńską śmierć. Stali się dzięki temu obok św. Wojciecha pierwszymi polskimi męczennikami za wiarę chrześcijańską.

Po śmierci Bolesława władzę w Polsce przejął jego syn Mieszko II, który rządził do roku 1034. Niestety wojna domowa, interwencje zewnętrzne Niemiec i Rusi, reakcja pogańska oraz najazd Czechów na Polskę w roku 1038 doprowadziły do wygnania Mieszka II z kraju i do upadku monarchii pierwszych Piastów. Mieszko II poprzez swe małżeństwo z siostrzenicą cesarza Ottona III i córką księcia Nadrenii Enfrieda Ezona Rychezą został jednak spokrewniony z cesarską dynastią ottońską. Z małżeństwa tego urodził się książę Kazimierz nazywany Odnowicielem. Tak więc w kolejnym polskim władcy płynęła zarówno krew piastowska jak i ottońska, co włączało odbudowaną po raz kolejny przez niego monarchię do rodziny najznamienitszych królestw i dynastii ówczesnej Europy.

Wszelkie prawa autorskie i wydawnicze zastrzeżone. Wszelkiego rodzaju reprodukowanie tekstów i zdjęć oraz tytułu serii bez pisemnej zgody autora i wydawcy jest traktowane jako naruszenie praw autorskich łącznie z konsekwencjami prawnymi przewidzianymi w  Ustawie  o    prawie   autorskim i prawach pokrewnych / Dz. U. nr 24 z 23.02. 1994 r. poz.8/

Copyright G.B. Bednarek, 2017