Według gnieźnieńskich legend to właśnie tu spoczęła pierwsza chrześcijańska żona piastowskiego księcia Mieszka I i matka Bolesława Chrobrego, księżna Dobrawa. To tutaj też odbywały się koronacje pierwszych polskich królów
Katedra gnieźnieńska pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i św. Wojciecha-Adalberta jest jednym z najważniejszych pomników narodowej historii Polski i nazywana jest poprzez to Mater Ecclesiarum Poloniae, czyli Matką Kościołów Polskich. Dziś Archikatedra Gnieźnieńska jest Archikatedrą Prymasowską, która jest tytularnie najważniejszym kościołem katolickim w Polsce. Prymasem Polski jest Metropolita Gnieźnieński Jego Eminencja ks.abp. Wojciech Polak, a funkcje kustosza tego wyjątkowego narodowego sanktuarium sprawuje ks.kanonik Jan Kasprowicz. Zbliżające sie właśnie kolejne uroczystości Wojciechowe na gnieźnieńskim Wzgórzu Lecha oraz Jubileusz 600-lecia istnienia religijnej funkcji Prymasa Polski, zobowiązują zatem do przybliżenia historii i dziejów tego najstarszego, narodowego sanktuarium naszej Ojczyzny.
Według gnieźnieńskich legend to własnie tu spoczęła pierwsza chrześcijańska żona piastowskiego księcia Mieszka I i matka Bolesława Chrobrego, księżna Dobrawa. To tutaj też odbywały się koronacje pierwszych polskich królów, i to tutaj przed tysiącem lat ustanowiono pierwszą niezależną metropolię kościelną dla państwa pierwszych Polan. Archikatedra jest jednocześnie sanktuarium św. Wojciecha- Adalberta, pierwszego polskiego świętego męczennika za wiarę chrześcijańską i wielkiego patrona epoki ottońskiej, który za swego krótkiego życia przemierzył prawie całą ówczesną Europę katolicką. Święty Wojciech w swym krótkim życiu był uczniem magdeburskiej szkoły misyjnej, biskupem Pragi, mnichem rzymskiego klasztoru na Awentynie i na Monte Casino, misjonarzem Węgier, Polski i Prus oraz pielgrzymem do grobu Apostoła Galii św. Dionizego, którego doczesne szczątki odwiedził w podparyskim Sankt Denis.
Jeśli chodzi o samo Gniezno i jego związki ze świętym Wojciechem, to właśnie stąd wyruszył on na swą ostatnią akcję chrystianizacyjną do Prus, podczas której zginął 24 kwietnia 997 roku. Tu spoczęło też jego ciało wykupione później od pogańskich Prusów przez Bolesława Chrobrego. Do jego właśnie gnieźnieńskiego grobu w roku 1000 przybył jego dawny przyjaciel, cesarz Otton III, który podczas zwołanego tutaj synodu ustanowił w obecności księcia Chrobrego, jego dworu oraz wysłanników papieża Sylwestra II i wielu biskupów niezależną polską metropolię kościelną w Gnieźnie, której podporządkowano nowe biskupstwa w Krakowie, Wrocławiu i Kołobrzegu. Dawne misyjne biskupstwo w Poznaniu, kierowane przez biskupa Ungera utrzymało swą niezależność, natomiast nowym metropolitą Archidiecezji Gnieźnieńskiej stał się brat św. Wojciecha Radzim- Gaudenty, który był bezpośrednim świadkiem męczeństwa Wojciecha w Prusach.
Był to niezwykle ważny akt państwowotwórczy o charakterze religijnym i politycznym, dzięki któremu doszło do konsolidacji państwa piastowskiego i powstania jego suwerenności politycznej w ramach ówczesnego międzynarodowego prawa kanonicznego, cesarskiego i obyczajowego. Polska została bowiem włączona jako niezależne królestwo do chrześcijańskiej wspólnoty narodów europejskich i zrównana w swoich prawach i ambicjach z ciągle zagrażającymi jej książętami z niemieckich marchii wschodnich i tamtejszymi biskupami, którzy dotychczas traktowali państwo Polan, jako naturalny poddańczy obszar swojej ekspansji i trybutów.
Gnieźnieński kościół, w którym złożono relikwie św. Wojciecha, został wybudowany jako niewielka rotunda przez Bolesława Chrobrego w wielkim grodzie na Wzgórzu Lecha, jako tak zwany martyrion, czyli świątynia przechowująca relikwie męczennika i poświęcona jego imieniu. Podczas słynnego Synodu Gnieźnieńskiego w roku 1000 kościół ten został podniesiony do rangi archikatedry i od tego momentu przez wiele lat był miejscem koronacji polskich królów z dynastii piastowskiej. Od roku 1417 arcybiskupom gnieźnieńskim przysługuje tytuł prymasa Polski, a obszar archidiecezji gnieźnieńskiej sięgał w średniowieczu aż od Lubusza w dzisiejszej Brandenburgii do samej Wisły, obejmując swoim zasięgiem ogromną część Królestwa Polskiego. Archikatedra była wielokrotnie niszczona przez pożary i najazdy wrogów, a następnie odbudowywana. Dziś jest dużą budowlą w stylu gotyckim, a jej najstarszą częścią jest prezbiterium z relikwiami świętego Wojciecha i renesansową konfensją wzorowaną na konfensji św. Piotra w bazylice watykańskiej . W podziemiach katedry zachowały się relikty archeologiczne pierwszej, preromańskiej jeszcze bazyliki wzniesionej w czasach piastowskich. Jest tam między innymi płyta nagrobna Pięciu Braci Męczenników, których relikwie zostały zrabowane stąd w roku 1038 podczas czeskiego najazdu i wywiezione do Pragi. Według miejscowej tradycji i legend tutaj też spoczywała matka Bolesława Dąbrówka oraz brat św. Wojciecha i pierwszy biskup Gniezna, błogosławiony Radzim- Gaudenty.
Przed Archikatedrą Gnieźnieńską znajduje się imponujący spiżowy pomnik pierwszego koronowanego króla Polski Bolesława Chrobrego, który obok papieża Sylwestra II i cesarza Ottona III był współtwórcą Archidiecezji Gnieźnieńskiej, a na przeciwko bazyliki znajduje się dziś Pałac Prymasowski. Od strony zachodniej świątyni znajduje się romański kościół p.w. św. Jerzego i budynki Muzeum Archidiecezjalnego gromadzące w swych zbiorach najważniejsze zabytki związane z ponad tysiącletnią już historią Archikatedry Gnieźnieńskiej.
Artykuł powstał z okazji 600-lecia powołania funkcji Prymasa Polski w autorskim cyklu wydawniczym promującym na stronie internetowej OŁ KSD najwartościowsze katolickie zabytki sakralne związane z historią Polski
Foto: Autor, 2012… Drzwi Gnieźnieńskie …..
Wszelkie prawa autorskie i wydawnicze zastrzeżone. Wszelkiego rodzaju reprodukowanie tekstów i zdjęć oraz tytułu serii bez pisemnej zgody autora i wydawcy jest traktowane jako naruszenie praw autorskich łącznie z konsekwencjami prawnymi przewidzianymi w Ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych / Dz. U. nr 24 z 23.02. 1994 r. poz.8/
Copyright G.B. Bednarek, 2017