Publikacje członków OŁ KSD

Grzegorz B. Bednarek: Słowiańska kolebka Łodzi - Stare Skoszewy, grodzisko VIII-XVI wiek

Najstarszą udokumentowaną archeologicznie słowiańską  osadą dzisiejszej  aglomeracji   łódzkiej   jest   prastare  grodzisko w Starych Skoszewach. Jest to jednocześnie jedna z pierwszych słowiańskich osad grodowych  na terenie całej centralnej Polski.

Do dziś przetrwały tu bowiem fragmenty wałów dużego, obronnego grodu z częścią fosy utworzonej z rozlewisk rzeki Moszczenicy, którego pradzieje datowane   są   na   sam   początek    osadnictwa   słowiańskiego na ziemiach polskich pomiędzy VI a VII wiekiem.

Był to położony w kotlinie nad rzeką, wieloczłonowy, pierścieniowaty gród nizinny wzniesiony w konstrukcji podobnej do grodów mazowieckich i małopolskich. Składał się on najprawdopodobniej aż z trzech części,  czyli grodu głównego, okrągłego stołpu z drewnianą wieżą ostatecznej obrony oraz podgrodzia,  na którym znajdowały się  warsztaty rzemieślnicze, stoiska handlowe i celne oraz domostwa.
 W wyniku tych wszystkich spostrzeżeń i najnowszych badań archeologicznych Stare Skoszewy wydają się więc być najstarszym słowiańskim obronnym ośrodkiem osadniczym leżącym na obszarze, na którym powstała współczesna Łódź. Biorąc pod uwagę czas jej powstania, czyli okres pomiędzy  600 a 700 rokiem naszej ery, oraz jego ciągłe funkcjonowanie prawie przez 1000 lat można stwierdzić, że jest to jedna z najważniejszych osad słowiańskich na terenach całej dzisiejszej Polski, której początki wyprzedzają o trzysta lat chrzest naszego kraju.

Większość  grodów małopolskich związanych z plemieniem Wiślan oraz grodów wielkopolskich i kujawskich Goplan, skąd się wywodziły  dynastie Piastów i  Popielidów  nie mogą się  bowiem pochwalić aż tak starożytną słowiańską metryką, a ich udokumentowane początki przypadają najczęściej dopiero na IX i X wiek . Wyjątkiem jest tu leżący kiedyś na rzymskim szlaku bursztynowym prastary Kalisz, którego słowiańskie korzenie sięgają również przełomu VI i VII wieku naszej ery.  Według najnowszych hipotez historycznych i archeologicznych /prof. A. Buko/ to właśnie Kalisz był najprawdopodobniej rodową kolebką dynastii Piastów.  Wydaje    się,    że    od    VII   wieku  pomiędzy    Skoszewami a Kaliszem istniał ważny  handlowo-militarny trakt  łączący te grody, który biegł na zachód właśnie ze Skoszew przez Radogoszcz, Kały, Niesięcin, Lutomiersk, Szadek i Wartę. Na wschód w kierunku południowego Mazowsza trasa prowadziła przez pobliski Buczek, Kołacinek, Brzeziny, Jeżów i Rawę  do nadwiślańskiego Czerska, który obok Płocka i Kałdusa był jednym z najważniejszych grodzisk przedpiastowskiego Mazowsza.

W wypadku  grodziska  w  Starych  Skoszewach wydaje się, że na umiejscowienie właśnie tutaj  jednej z pierwszych słowiańskich, obronnych siedzib  miał wpływ prastary, drogowy szlak handlowy prowadzący tędy od czasów rzymskich, który krzyżował się z południa na północ i wschodu na zachód  właśnie tutaj. Jego równoleżnikowy kierunek łączył okolice Mazowsza,  będącego w czasach zamieszkiwania plemion wandalskich w tych okolicach, wielkim przemysłowym ośrodkiem kowalskim, metalurgicznym i zbrojeniowym z prehistorycznymi wówczas tranzytowymi faktoriami handlowymi w Lutomiersku i Kaliszu, skąd szlaki drogowe i rzeczne rozchodziły się do nadodrzańskiego Wrocławia i w kierunku nadwarciańskiego Poznania. Południowo-północną oś i  kierunek wyznaczała rzeka Pilica i Wisła, które łączyły tereny centralnej  Polski  z  Cesarstwem Rzymskim i Morzem Bałtyckim,  z brzegów którego   sprowadzano  do Rzymu bursztyn, sól, cenne futra, a nawet pierze.

W  wyniku tych wszystkich spostrzeżeń i najnowszych badań archeologicznych Stare Skoszewy wydają się więc być najstarszym słowiańskim obronnym ośrodkiem osadniczym leżącym na obszarze, na którym powstała współczesna Łódź.

Pierwsze wstępne badania powierzchniowe skoszewskiej warowni przeprowadzono na początku lat 80-tych ubiegłego wieku. Dziesięć lat później po znalezieniu w tym miejscu resztek ceramiki    wczesnośredniowiecznej    rozpoczęto     wykopaliska które wykazały, iż  przedpiastowski   jeszcze gród funkcjonował tutaj już od IX wieku. Powstał on prawdopodobnie w miejscu wcześniejszej o dwieście lat osady otwartej. Trzecia faza istnienia grodu przypada na okres pomiędzy   X   a   XIII   wiekiem, czyli na okres panowania dynastii Piastów i chrystianizacji Polski. Ostatni etap funkcjonowania założenia grodowego datowany  jest  na późne średniowiecze  kiedy to miał powstać na majdanie powoli pustoszejącego grodziska dwór związany z właścicielami pobliskiego Strykowa Warszycami i Duninami.

Od tego momentu datuje się przenoszenie osady na północ w okolice dzisiejszego kościoła.  Jak   wspomniano   powyżej grodzisko w Skoszewach  leżało na skrzyżowaniu ważnych szlaków  handlowych  ówczesnej Europy i otoczone było we wczesnym średniowieczu innymi dużymi grodami   plemiennymi pierwszych Słowian osiedlonych w naszym regionie. Do tych najstarszych należą Łęczyca,  Czerchów  i Krzepocinek pod Ozorkowem,  oraz zapomniany gród w  Radogoszczy, od  nazwy której pochodzi  dzisiaj   łódzkie   osiedle   Radogoszcz. Ciekawostką w tym temacie są też bez wątpienia zapomniane podłódzkie grodziska z wioski Grodzisko pod Rzgowem i Niesięcina pod Aleksandrowem. Biorąc pod uwagę wcześniejszą słowiańską obecność potwierdzoną tu w wykopaliskach, nazewnictwie i  etnograficznych   tradycjach    można   przyjąć, że   gród w Skoszewach ze względu na swoje położenie był stolicą regionu oraz środkiem opolnym  dla innych grodów /Radogoszcz, Niesięcin, Grodzisko/ oraz okolicznych wsi służebnych /Łagiewniki, Sokolniki. Skotniki, Grotniki, Złotniki, Smardzew/.

Niewątpliwą ciekawostką  oraz zagadką etymologiczną są także nazwy kilkunastu pobliskich Starym Skoszewom prastarych wiosek, które mają swój odpowiednik w okolicach Gniezna, Poznania i Kruszwicy. Czyżby więc pradziadowie Piastów wyruszyli w VII wieku na podbój Kujaw i Wielkopolski właśnie z przedmieść dzisiejszej Łodzi  To właśnie bowiem tutaj znajdują się miejscowości o nazwach Gieczno, Nakielnica, Wódka,   Łódź   i   Ostrów, które   mają  swoje nazewnicze odbicie w wielkopolskiej kolebce pierwszych Piastów /Giecz, Nakło, Wódka, Łódź, Ostrów Lednicki i Tumski/

 W czasach plemiennych pomiędzy VII a X wiekiem  Skoszewy obok  Łęczycy, Czerchowa, Rękoraja, Szydłowa, Rozprzy, Mnichowa i Chełma były więc jednym z największych grodów przedpiastowskich na terenie dzisiejszej Ziemi Łódzkiej oraz jednym z najważniejszych centrów władzy tutejszych   słowiańskich   plemion. Niestety do dziś nie   wiadomo,   jakie to były plemiona. W popularnych, promocyjnych  broszurach dotyczących regionu łódzkiego wskazuje się głównie na plemię Łęczycan.  Niestety w zderzeniu z najnowszą wiedzą i badaniami polskich historyków do końca X wieku nie istniało ani plemię Łęczycan,  ani Polan, a jedynymi wymienionymi  w tym regionie słowiańszczyzny wydają się być hipotetycznie zagadkowi Wierczanie, Nerwianie i Miloksi, których istnienie wymienił w IX wieku chrześcijański kronikarz z bawarskiego klasztoru św. Emmerama w Ratyzbonie wymieniając kilkanaście plemion słowiańskich zamieszkujących pomiędzy Karkonoszami, Sudetami, Wisłą, Odrą, Pilicą i Bzurą. Wspomniał on wtedy między innymi Wiślan, Dziadoszan, Lędzian, Goplan,  Wierczan, Nerwian i Miłoksów. Ci ostatni, według porównania geograficznego wobec plemion połabskich i czeskich zamieszkiwać mieliby pomiędzy dolną Wartą, Pilicą, Widawką, Bzurą i Nerem i to być może właśnie tutaj znajdowało się ich pierwsze słowiańskie państewko zagospodarowane po odejściu stąd plemion wandalskich.  Być może to właśnie prastare Skoszewy były ich pierwszą plemienną stolicą?

Tekst powstał w ramach  współpracy autora z OŁ KSD na zasadzie wolontariatu  z okazji 1050-lecia narodzin pierwszego koronowanego króla Polski Bolesława Chrobrego

Opracowanie, tekst G.B. Bednarek,  copyright 2017
Zdjęcie: Grzegorz B. Bednarek  

Wszelkie prawa autorskie i wydawnicze zastrzeżone. Wszelkiego rodzaju reprodukowanie tekstów i zdjęć oraz tytułu serii bez pisemnej zgody autora i wydawcy jest traktowane jako naruszenie praw autorskich łącznie z konsekwencjami prawnymi przewidzianymi w  Ustawie  o    prawie   autorskim i prawach pokrewnych / Dz. U. nr 24 z 23.02. 1994 r. poz.8/