Publikacje członków OŁ KSD

Janusz Janyst-- Anatomia medialnej manipulacji

W łódzkich księgarniach można było /.../ kupić pakiet zawierający broszurę wraz z DVD pod wspólnym tytułem „Od komunikacji do manipulacji. Mechanizmy wywierania wpływu”. /.../ Wydawnictwo /.../ jest swoistym – bo dającym nieraz trochę inny układ zagadnień - uzupełnieniem np. książek będących pokłosiem organizowanych przez Łódzki Oddział Katolickiego Stowarzyszenia Dziennikarzy ogólnopolskich konferencji z cyklu „Dziennikarz między prawdą a kłamstwem”, czy też poświeconych mediom rozpraw biskupa Adama Lepy Broszura, nazwana nawet przez wydawcę (Europejski Instytut Badań Stosunków Międzynarodowych) zeszytem naukowym, powstała – jak można przeczytać we wstępie – w oparciu o książkę Pawła Znyka „Od komunikacji do manipulacji”.
Autor jest doktorem psychologii, koncentrującym się w pracy naukowej na projekcyjnych metodach diagnozowania osobowości. Zajmuje się też dziennikarstwem i doradztwem politycznym, jest konsultantem do spraw komunikacji oraz negocjacji.
Wspomniana broszura podzielona została na dwie części. W pierwszej – „Manipulacja jako psychologiczna operacja dezinformacji” - punkt wyjścia rozważań stanowią definicje technik wywierania wpływu oraz manipulacji. Wywieranie wpływu, mające z zasady charakter doraźny, można rozumieć jako szereg zabiegów psychologicznych, zmierzających do spowodowania u innej osoby określonych zachowań, przy czym osoba ta nie musi być świadoma sytuacji, w jakiej się znajduje.
Manipulacja natomiast to już forma działania celowego, zorganizowanego, strategicznego, będącego zamierzonym i intencjonalnym wywieraniem na kogoś wpływu w taki sposób, by działał on zgodnie z wolą manipulującego nawet wtedy, gdyby było to sprzeczne z jego dobrem. Manipulator dąży zwykle do osiągnięcia korzyści osobistych lub politycznych kosztem tego, na kogo oddziałuje. Chodzi o to, by osoba poddana określonym zabiegom najpierw przyjęła spreparowaną informację i miała przekonanie o jej prawdziwości a następnie przyswoiła sobie narzuconą motywację, wzmocniła ją emocjonalnie i, w rezultacie, działała w sposób korzystny dla nadawcy komunikatu.
Na czym opierają się działania o charakterze manipulacyjnym? Przede wszystkim na dezinformacji, zmierzającej do zastąpienia w świadomości (a może nawet bardziej w podświadomości) adresata poglądów niekorzystnych dla nadawcy poglądami korzystnymi. Stosowane są w tym celu: podstęp odwracający uwagę od planowanego ataku, intoksykacja polegająca na dostarczaniu fałszywych danych, logomachia sprowadzająca się do wynajdywania efektownych formuł językowych dla mediów i opinii publicznej.
Z kolei propaganda jest sterowaniem emocjami odbiorców tak, aby działali bez głębszego namysłu. Jej powodzenie zasadza się na totalnej negacji, wielokrotnych powtórzeniach, stosowaniu ćwierć- i półprawd, uogólnianiu zjawisk jednorazowych, wyolbrzymianiu szczegółów, graniu na ambicjach.
Rolę technik uzupełniających pełnią aluzje, plotki, insynuacje, perswazje, prowokacje, aż do szantażu emocjonalnego i zastraszenia podprogowego.
Szczególną formę manipulacji stanowi propaganda polityczna, która z jednej strony może służyć kreowaniu pozytywnego obrazu polityka a z drugiej – potrafi niszczyć przeciwnika poprzez używanie wobec niego technologii inwazyjnych.
Druga część zeszytu, nosząca tytuł „Rola technik manipulacyjnych w kształtowaniu opinii publicznej”, poświęcona została mediom i ich olbrzymiej roli m.in. właśnie w budowaniu wizerunku politycznego - pozytywnego i negatywnego. Paweł Znyk zauważa, że coraz trudniej oprzeć się wrażeniu, iż w świecie współczesnych mediów nie ma już informacji pozbawionej jakiegokolwiek komentarza, zupełnie bezstronnej i obiektywnej. Media występują bowiem w podwójnej roli – nie tylko obserwatorów, ale przede wszystkim uczestników życia politycznego i walki politycznej. Wynika to w dużym stopniu z ich ekonomicznego i politycznego uzależnienia. Można by rzec, że większość mediów jest „na czyichś usługach”. Aczkolwiek według przywołanego w tekście U. Eco współczesny reżim medialny jest ustanowiony w ten sposób, by sprawiał wrażenie w pełni suwerennego, dopuszczającego swobodne mówienie o wszystkim. Gra pozorów polega jednak na tym, by wiedzieć, jak mówić, jakie stosować chwyty, triki, jak np. sterować dyskusją w telewizji. W tym zaś wypadku słuszność ma po prostu ten, kto zabiera głos ostatni. Oponentom każe się więc wygłaszać swoje racje na początku, jako pierwszym. Wykreowanie negatywnego lub pozytywnego wizerunku polityka zależy od umiejętnego uwypuklenia jednych cech a ukrycia innych. Zresztą, jak twierdzi J. Helsing, dziś każda sfera ludzkiego życia, normy społeczne i obowiązująca nas etyka kontrolowane są przez stosunkowo niewielką liczbę osób, które rozumieją mentalność i zachowanie się mas. Każdy, kto pociąga za sznurki, kontroluje sposób myślenia opinii publicznej. Człowieka zmanipulowanego kształtuje się zmuszając go do codziennego obcowania z odpowiednio ukierunkowanymi i zabarwionymi emocjonalnie informacjami. Faktyczną władze sprawują „nietykalni”, pozostający poza obrębem jakiejkolwiek krytyki. Znyk nie waha się zresztą na te środowiska w polskiej rzeczywistości wskazać.
Omawiane wydawnictwo wnosi, jak widać, szereg trafnych spostrzeżeń i jest swoistym – bo dającym nieraz trochę inny układ zagadnień - uzupełnieniem np. książek będących pokłosiem organizowanych przez Łódzki Oddział Katolickiego Stowarzyszenia Dziennikarzy ogólnopolskich konferencji z cyklu „Dziennikarz między prawdą a kłamstwem”, czy też poświeconych mediom rozpraw biskupa Adama Lepy, notabene przez Znyka również cytowanego: - Ludzie stają się bezradni wobec potoku różnorakich treści bombardujących ich psychikę. Jednym z najgroźniejszych skutków takiego stanu rzeczy jest utrata orientacji w sprawach najważniejszych dla człowieka, a także dla narodu, państwa i Kościoła (…) A im bardziej życie człowieka jest wizualizowane (w następstwie dominacji obrazu), tym bardziej on sam staje się ślepy wobec otaczającej go rzeczywistości.
Dodajmy, że znajdująca się w pakiecie płyta (DVD) poświęcona została pewnej trochę już przebrzmiałej sprawie politycznej, jest jednak nader cenna jako materiał dokumentujący techniki manipulatorskie stosowane w danym przypadku przez jedną z popularnych, komercyjnych stacji telewizyjnych. Bo też - ujmując rzecz ogólnie - rozumienie, na czym polega manipulacja i jak bywa realizowana wydaje się bardzo potrzebne dla skutecznej przed nią obrony.