Mimo, iż minęło już tyle lat, odeszło już tak wielu ludzi, fenomen walki partyzanckiej  podczas II wojny światowej ciągle zaciekawia i fascynuje. Jeszcze żyją nieliczni świadkowie,  odbywają się akademie i spotkania wspomnieniowe. Wydawane są także wartościowe publikacje. Wydana niedawno książka majora, inż. dra Mirosława Kopy „Inspektorat piotrkowski Armii Krajowej w dokumentach i komentarzach”,/ Łódź 2013/, jednego z ostatnich żyjących uczestników i świadków opisywanych wydarzeń jest niezwykłym dokumentem i świadectwem, które pozwala zrozumieć jak ważne dla trwania narodu jest zapisywanie i przechowywanie wiedzy o walce, cierpieniach i ofiarach złożonych w walce o wolność i suwerenność ojczyzny. Dzieło dra Kopy jest podsumowaniem kilkudziesięciu lat pracy, gromadzenia materiałów, informacji, wspomnień i opracowań. Żaden inny rejon działania AK nie ma tak bogatego i wszechstronnego opracowania.  Inspektorat Armii Krajowej Piotrków Trybunalski, który  znalazł się na terenie Generalnego Gubernatorstwa obejmował cztery obwody: Piotrkowa Trybunalskiego, Tomaszowa Maz., Opoczna i Rawy Mazowieckiej. Na tym terenie znajdowały się duże kompleksy leśne, które sprzyjały działalności partyzanckiej. Działalność ta była już niejednokrotnie opisywana przez jej uczestników. Jednym z najważniejszych źródeł jest wydane przed kilku laty monumentalne dzieło: „Dzieje 25 pułku pp. AK”, autorstwa Mirosława Kopy, Aleksandra Arkuszyńskiego i H. Kępińskiej –Bazylewicz.

Odkrywanie przeszłości

Natomiast prezentowana obecnie praca zawiera nie publikowane dotychczas dokumenty oraz komentarz historyczny,  prawie tysiąc stron tekstu oraz archiwalne zdjęcia. Przynosi dokumenty przedstawiające  codzienne funkcjonowanie Komendy Inspektoratu w okresie największego zrywu Armii Krajowej, którym była operacja „Burza”. Wykazy, sprawozdania, rozkazy ukazują codzienny trud, zagrożenia, problemy i wyzwania, wobec których stawali dowódcy i żołnierze.  Ponad 200 unikalnych dokumentów odkryto w zamurowanym schowku podczas remontu jednej z posesji w Piotrkowie Tryb. Dokumenty te dotyczą działalności Komendy Inspektoratu Piotrkowskiego AK poczynając od lipca 1944 roku/ czyli od rozpoczęcia operacji „Burza”/, do 25 stycznia 1945 roku czyli do czasu po rozwiązaniu AK. Dokumenty te trafiły najpierw do Milicji, później zostały przejęte przez Służbę Bezpieczeństwa. W 1990 roku 164 pozycje zbioru zostały przekazane przedstawicielom Światowego Związku Armii Krajowej, a 28 listopada 1993 roku asygnowano je w Archiwum Państwowym w Piotrkowie Tryb., jako „Zespół 518”. Pomimo, iż około 60 dokumentów zostało w gestii Milicji Obywatelskiej, jednak zostały one udostępnione badaczom. Obecnie, po ich publikacji, wraz z bogatym zbiorem Autora zostaną przekazane do archiwum. Uwzględniono także dokumenty przechowywane  w Archiwum tomaszowskim, w Opocznie, oraz w Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej  w Łodzi.  Dokumenty ukazują całe życie okupacyjne wypełnione niezwykłymi czynami i przeżyciami, ale także pełne zagrożeń i dramatów. Fakty ukazane w dokumentach zostały opisane i wyjaśnione w komentarzach dra Mirosława Kopy, które pozwalają wykroczyć poza zwięzłe, skrótowe sformułowania. Ogromne znaczenie miało dla wartości tej pracy osobiste doświadczenie Autora jako uczestnika i świadka wielu wydarzeń, oraz uwzględnienie relacji innych uczestników walki.

Ku twórczej syntezie

Zbiór wyselekcjonowanych dokumentów poprzedzają trzy rozdziały, stanowiące swego rodzaju syntezę. Pierwszy rozdział: Powstanie i rozwój organizacyjny Komendy Inspektoratu /Podokręgu/ Piotrków Trybunalski ma charakter wprowadzający. Przedstawia on strukturę i funkcjonowanie kolejnych komend konspiracyjnego podziemia. Zostały tutaj omówione obsady personalne dowództwa Inspektoratu i podległych obwodów, z uwzględnieniem nazwisk i pseudonimów, okresu działalności i ważniejszych osiągnięć. Natomiast w drugim rozdziale : Rola Kedywu w tworzeniu 25 pułku piechoty AK oraz zarys jego działalności bojowej w operacji „Burza” została przedstawiona działalność tej formacji, zwłaszcza Kedywu, którego oddziały partyzanckie stanowiły główny trzon tego pułku. Trzeci rozdział stanowią Komentarze, które w sposób syntetyczny prezentują takie zagadnienia jak: Akcja scaleniowa; Służba kobiet; Zrzuty lotnicze;  Gospodarka finansowa; Specyfika sprawności konspiracyjnej Rejonu V Obwodu piotrkowskiego; Działalność informacyjno-wywiadowcza; Likwidacja kolaborantów, agentów i przestępców; Obcokrajowcy w pułku i na zapleczu; Funkcjonowanie i strategia Komendy inspektoratu/podokręgu/ Piotrków Trybunalski w czasie operacji „Burza”. Natomiast część IV, najważniejszą, stanowią dokumenty źródłowe z okresu operacji „Burza”. Dzięki indeksowi nazwisk i pseudonimów członkowie rodzin dawnych partyzantów-żołnierzy mogą poznać może nieznane do tej pory losy swoich bliskich, lub epizody ich walk i zmagań. Bardzo cenną pomocą jest także indeks nazw geograficznych obejmujący wszelkie miejscowości związane z działalnością partyzantów. Książkę ubogacają unikalne zdjęcia dowódców oraz wybitnych postaci 25 pułku pp. AK. Wyrazy wdzięczności należą się Autorowi, majorowi, doktorowi Mirosławowi Kopie, obecnie wiceprezesowi Światowego Związku AK,  którego wieloletnia praca  zaowocowała niniejszą publikacją, oraz Wydawnictwu Instytutu Pamięci Narodowej za wydanie tej książki. Oby znalazła się ona w rękach zarówno starszych jak i młodych czytelników, oby pomogła im zrozumieć jak ważną sprawą jest służba i poświęcenie dla własnej ojczyzny.  Aby rozumieli sens słów ody Horacego: „Quam dulce et decorum est pro Patria mori”.

Ks. Waldemar Kulbat

Mirosław Kopa, Inspektorat piotrkowski Armii Krajowej w dokumentach i komentarzach, Łódź 2013 (Biblioteka Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w Łodzi t. XXIX), 948 s. + ilustracje