Wykład JEm. ks. kard. Zenona Grocholewskiego, prefekta Kongregacji Edukacji Katolickiej Stolicy Apostolskiej, wygłoszony na III Międzynarodowym Kongresie "Katolicy i polityka: szanse i zagrożenia" w Wyższej Szkole Kultury Społecznej i Medialnej w Toruniu w dniach 26-27 listopada 2010 r.
Pragnę skierować bardzo serdeczne pozdrowienie do organizatorów, prelegentów i wszystkich uczestników obecnego sympozjum poświęconego tematowi o bardzo żywotnym znaczeniu w perspektywie dobra wspólnego, które w gruncie rzeczy zmierza do zapewnienia dobra każdej osobie ludzkiej. W dzisiejszych społecznościach panuje zamieszanie, gdy chodzi o spojrzenie na politykę i w związku z tym także poważne zagrożenie dobra wspólnego i prawdziwego dobra osoby ludzkiej ze strony uprawiających politykę. To zamieszanie udziela się także katolikom do tego stopnia, że Kongregacja Nauki Wiary, którą wówczas kierował ks. kard. Józef Ratzinger, obecny Następca św. Piotra, uznała za wskazane opublikowanie w 2002 r. "Noty doktrynalnej o niektórych aspektach działalności i postępowania katolików w życiu politycznymŇ1. Nota przed opublikowaniem została zatwierdzona przez tak bardzo nam drogiego Sługę Bożego Jana Pawła II. Jest ona skierowana "do Biskupów Kościoła katolickiego oraz - w szczególny sposób - do polityków katolickich i wszystkich wiernych świeckich powołanych do udziału w życiu publicznym i politycznym demokratycznych społeczeństw".
Mając na uwadze bogaty wachlarz problemów, które zostaną przedstawione na obecnym Kongresie przez znakomitych prelegentów w wymiarze międzynarodowym, pragnę zwrócić uwagę na wspomniany dokument o niewątpliwie dużym ciężarze gatunkowym w aspekcie doktrynalnym, wskazując na jego podstawowe stwierdzenia. W nich bowiem jest ukazana postawa, dzięki której wierni mogą naprawdę przyczynić się do dobra wspólnego, a której brak stwarza poważne zagrożenia w perspektywie polityczno-społecznej.
I. Niezmienne nauczanie Kościoła
Po stwierdzeniu pozytywnego udziału wiernych w działalności politycznej i sprawowaniu rządów na przestrzeni całej historii Kongregacja Nauki Wiary wskazuje na konkretny przykład św. Tomasza Morusa, którego Jan Paweł II, dwa lata wcześniej (31 października 2000 r.) ogłosił "patronem rządzących i polityków"2. Ten święty bowiem "potrafił świadczyć o "niezbywalnej godności sumienia" nawet za cenę męczeństwa. Choć poddawany był różnym formom nacisku psychicznego, nie zgodził się na żaden kompromis, lecz dochowując "niezłomnej wierności prawowitym władzom i instytucjom", która go wyróżniała, swoim życiem i śmiercią potwierdził, że "człowiek nie może oderwać się od Boga ani polityka od moralności"" (n. Ia).
Na tle niezmiennej postawy Kościoła w tej dziedzinie została przypomniana doktryna Soboru Watykańskiego II oraz niedwuznaczne zdanie Sługi Bożego Jana Pawła II: "Świeccy [katolicy] nie mogą rezygnować z udziału w ČpolityceÇ, czyli w różnego rodzaju działalności gospodarczej, społecznej i prawodawczej, która w sposób organiczny służy wzrastaniu wspólnego dobra (adhortacja apostolska ČChri.tif" (n. Ic).
II. Nienaruszalność podstawowych zasad etycznych
1. Gdy chodzi o aktualną rzeczywistość, Nota Kongregacji Nauki Wiary w pierwszym rzędzie zauważa: "Pewne nurty występujące w kulturze chciałyby nadać niebezpieczny kierunek ewolucji prawodawstwa i w konsekwencji także postępowania przyszłych pokoleń" (n. 1a). Chodzi o pewnego rodzaju relatywizm kulturowy starający się uzasadnić i bronić pluralizmu etycznego, jakoby on był warunkiem demokracji. W konsekwencji "z jednej strony obywatele domagają się uznania całkowitej autonomii swoich wyborów moralnych, z drugiej zaś ustawodawcy uważają, że wyrazem poszanowania tej wolności wyboru jest tworzenie praw nieliczących się z zasadami etyki naturalnej i ulegają przemijającym tendencjom kulturowym i moralnym (...) Jednocześnie żąda się od znacznej części obywateli, w tym także od katolików, aby w imię opacznie rozumianej tolerancji rezygnowali z uczestniczenia w życiu społecznym i politycznym swoich krajów w sposób zgodny z [ich] wizją człowieka i dobra wspólnego" (n. 1b). Dokument zauważa: "Historia XX wieku jest wystarczającym dowodem na to, że słuszność mają ci obywatele, którzy są przekonani o całkowitej błędności relatywistycznej tezy, negującej istnienie normy moralnej zakorzenionej w samej naturze istoty ludzkiej, wedle której należy oceniać każdą wizję człowieka, dobra wspólnego i państwa" (tamże).
"Wolność polityczna nie jest i nie może być oparta na relatywistycznej tezie, że wszystkie wizje dobra człowieka są równie prawdziwe i mają taką samą wartość, ale winna opierać się na fakcie, że wszelka działalność polityczna zmierza zawsze do bardzo konkretnej realizacji prawdziwego dobra człowieka i dobra społecznego" w ściśle określonych warunkach. Chrześcijanin więc musi "wyrażać sprzeciw wobec koncepcji pluralizmu opartej na relatywizmie moralnym, która szkodzi samej demokracji, ta bowiem potrzebuje prawdziwych i solidnych podwalin, to znaczy zasad etycznych, które ze względu na swą naturę i rolę, jaką pełnią w życiu społecznym, nie mogą być przedmiotem ČnegocjacjiÇ" (n. 2a).
Oczywiście, często jest wiele moralnie dopuszczalnych sposobów realizacji tej samej wartości, czyli wiele możliwych wizji i rozwiązań, do których nie można mieć zastrzeżeń moralnych. Stąd możliwość istnienia różnych partii, w których katolicy mogą podejmować działalność, aby wypełnić swoje prawo i obowiązek w kształtowaniu życia publicznego kraju i przyczynianiu się do integralnego postępu człowieka i dobra wspólnego. "Tej oczywistej konstatacji nie wolno jednak mylić z bezkrytycznym pluralizmem w wyborze zasad moralnych i podstawowych wartości, które mają stanowić punkt odniesienia" (n. 2a).
2. Idąc po tej linii, "Kościół ma świadomość, że demokracja (...) jest możliwa tylko w takiej mierze, w jakiej opiera się na prawidłowej wizji osoby. W odniesieniu do tej zasady katolicy nie mogą zgodzić się na żaden kompromis, w przeciwnym bowiem razie zanikałoby w świecie świadectwo chrześcijańskiej wiary oraz jedność i wewnętrzna integralność samych wiernych". Jak naucza Sobór Watykański II, "ochrona praw osoby jest (...) niezbędnym warunkiem tego, aby obywatele, tak indywidualnie, jak i stowarzyszeni, mogli brać udział w życiu państwa i w aktywnym kierowaniu nim ("Gaudium et spes", 73)" (n. 2c).
3. Mając przed oczyma powyższe zasady, nietrudno nie dostrzec wielu inicjatyw ustawodawczych, przy podejmowaniu których nie bierze się pod uwagę podstawowych zasad etycznych.
Często "próbuje się podważać zasadę nienaruszalności ludzkiego życia. Katolicy mają w tej sytuacji prawo i obowiązek zabierać głos, aby na nowo uświadomić wszystkim najgłębszy sens życia i odpowiedzialność, jaką za nie ponoszą. Jan Paweł II w duchu niezmiennego nauczania Kościoła wielokrotnie przypominał, że na wszystkich, którzy bezpośrednio uczestniczą w ciałach ustawodawczych, spoczywa Čkonkretna powinność przeciwstawienia sięÇ jakiejkolwiek ustawie stanowiącej zagrożenie dla ludzkiego życia. Obowiązuje ich - tak jak każdego katolika - zakaz uczestnictwa w kampaniach propagandowych na rzecz tego rodzaju ustaw, nikomu też nie wolno ich popierać, oddając na nie głos" (n. 3a).
W tym kontekście dokument zauważa, "że właściwie ukształtowane sumienie chrześcijańskie nie pozwala nikomu przyczyniać się (...) do realizacji programu politycznego lub konkretnej ustawy, które podważają podstawowe zasady wiary i moralności przez propozycje alternatywne wobec tych zasad lub z nimi sprzeczne. Jako że wiara stanowi niepodzielną jedność, jest logiczne, że skupianie się wyłącznie na jednej z zasad wiary przyniosłoby szkodę całości katolickiego nauczania. Uwzględnianie w działalności politycznej jednego wybranego aspektu nauki społecznej Kościoła nie wystarcza, aby wywiązać się w pełni z odpowiedzialności za dobro wspólne" (n. 3b).
Zwracając uwagę na istnienie zasad moralnych, "które nie mogą być uchylone, nie dopuszczają wyjątków ani żadnych kompromisów" i wobec których "zadanie katolików staje się szczególnie ważne i odpowiedzialne", jako "że w grę wchodzi sama istota ładu moralnego, od którego zależy integralne dobro ludzkiej osoby". Nota Kongregacji Nauki Wiary, oprócz wspomnianego już podstawowego prawa do życia od chwili poczęcia aż po jego naturalny kres (a więc odrzucenie aborcji, eutanazji oraz manipulacji ludzkim embrionem), wymienia przykładowo ochronę następujących innych wartości: pojęcia rodziny opartej na monogamicznym małżeństwie osób przeciwnej płci (a więc niedopuszczalność prób prawnego zrównania z rodziną innych form współżycia), prawa rodziców do wychowania swoich dzieci (narażone przez prawne narzucanie wychowania niezgodnego z przekonaniami rodziców), ochrony społecznej nieletnich i wyzwolenie tych, którzy ulegli współczesnym formom niewolnictwa (jak np. narkomania lub zmuszanie do prostytucji), prawa do wolności religijnej, troski o właściwy rozwój gospodarczy ("służący człowiekowi i dobru wspólnemu, respektujący nakazy sprawiedliwości społecznej i ludzkiej solidarności oraz zasadę pomocniczości, wedle której prawa wszystkich osób, rodzin i grup społecznych oraz ich realizacja powinny być uznawane"), pokoju jako "dzieła sprawiedliwości i owocu miłości" (czyli radykalne i absolutne odrzucenie przemocy i terroryzmu) (n. 3c).
III. Laickość i pluralizm
1. Omawiany dokument rozpatruje też problem tzw. laickości i pluralizmu. Podstawowe twierdzenie w tym przedmiocie brzmi: "Nikomu z ludzi wierzących nie wolno powoływać się na zasadę pluralizmu i autonomii świeckich w dziedzinie polityki, aby popierać rozwiązania, które przekreślają lub podważają zasady etyczne o fundamentalnym znaczeniu dla dobra wspólnego społeczeństwa" (n. 4).
Kongregacja odpowiednio wyjaśnia, że mówiąc o tych fundamentalnych zasadach etycznych, "nie chodzi tu w istocie rzeczy o Čwartości wynikające z wyznawanej wiaryÇ, ponieważ te zasady etyczne zakorzenione są w samej naturze człowieka i stanowią część naturalnego prawa moralnego. (...) Skądinąd nie można zaprzeczyć, że polityka musi odwoływać się również do zasad o absolutnym znaczeniu, właśnie dlatego, że służą godności człowieka i prawdziwemu postępowi ludzkości" (n. 4).
Komentując ten dokument, zauważono: "Demokracja ze swej natury, z jednej strony, musi być zawsze ideologicznie neutralną; z drugiej zaś strony, nie może nigdy być neutralną z punktu widzenia wartości. (...) Indyferentyzm, gdy chodzi o wartości, doprowadzony do szczytu nie jest przeto warunkiem idealnym demokracji, lecz jej śmiercią"3.
W związku z tym Nota Kongregacji wyjaśnia często przywoływaną zasadę laickości, "która jakoby winna przyświecać działalności katolików". Wszyscy dobrze wiemy, że "zgodnie z katolicką doktryną moralną, laickość pojmowana jako autonomia sfery obywatelskiej i politycznej w stosunku do sfery religijnej i kościelnej (...) jest wartością przyswojoną już i uznaną przez Kościół, należącą do dziedzictwa wypracowanego przez cywilizację (zob. "Gaudium et spes", 76). Jan Paweł II wielokrotnie przestrzegał przed niebezpieczeństwami, jakie stwarza jakakolwiek forma mieszania sfery religii i sfery polityki". Co więcej, zauważył, że "utożsamienie prawa religijnego z prawem państwowym może prowadzić do całkowitego zniesienia wolności religijnej, a nawet ograniczyć czy zlikwidować inne niezbywalne prawa ludzkie (Orędzie na światowy Dzień Pokoju, 1991)". "Wszyscy wierzący są w pełni świadomi, że sprawy ściśle religijne (wyznawanie wiary, akty kultu i sprawowanie sakramentów, uprawianie nauk teologicznych, wzajemne relacje między władzami kościelnymi i wiernymi itp.) nie leżą w gestii państwa, które nie może w nie ingerować, nie wolno mu też w żaden sposób ich nakazywać lub zakazywać, chyba że ze względu na uzasadnione wymogi porządku publicznego" (n. 5a).
Inną sprawą jest natomiast problem moralny. Laickość nie może być pojmowana jako autonomia "w odniesieniu do zasad moralnych" (n. 5a). "Katolicy - podobnie zresztą jak wszyscy pozostali obywatele - mają prawo i zarazem obowiązek uczciwie poszukiwać prawdy, krzewić prawdy moralne dotyczące życia społecznego, sprawiedliwości, wolności, poszanowania życia oraz innych praw człowieka, i bronić ich dozwolonymi środkami. Fakt, że niektóre z tych prawd są też nauczane przez Kościół, nie umniejsza społecznej prawomocności i ČlaickiegoÇ charakteru działalności tych, którzy się z nimi utożsamiają, niezależnie od tego, w jakiej mierze uznanie tych prawd przez każdego poszczególnego obywatela jest owocem racjonalnej refleksji i przekonania płynącego z wiary" (n. 5b).
2. Z tym zagadnieniem łączy się ściśle problem sumienia. Nota przypomina "moralny obowiązek wierności przekonaniom, obowiązek wpisany w sumienie wiernych, które jest jedno i niepodzielne". W jednakowy sposób obowiązuje ono we wszystkich wymiarach życia, zarówno prywatnym, jak publicznym, w każdej sferze działalności i istnienia (n. 5c).
"Życie i działalność polityczna zgodne z sumieniem (...) są wkładem chrześcijan - zgodnym z ich przekonaniami - w dążenie do tego, aby dzięki polityce ustanowiony został ład społeczny bardziej sprawiedliwy i odpowiadający godności człowieka" (n. 5c).
"W społeczeństwach demokratycznych wszystkie propozycje są swobodnie omawiane i oceniane. Podejmowane w imię poszanowania indywidualnego sumienia próby politycznego dyskredytowania chrześcijan ze względu na ich moralny obowiązek postępowania zgodnie z nakazami sumienia i tym samym odmawianie im prawa do politycznego działania zgodnie z własnymi przekonaniami odnośnie do dobra wspólnego byłyby formą nietolerancyjnego laicyzmu". Dodaje omawiany dokument: "Taka logika bowiem nie tylko próbuje odmówić wierze chrześcijańskiej wszelkiego wpływu na politykę i kulturę, ale wręcz zaprzeczyć samej możliwości istnienia etyki naturalnej" (n. 5d).
IV. Uzupełniające uwagi szczegółowe
Nota Kongregacji Nauki Wiary czyni także inne uwagi związane z naszym tematem dotyczące:
- zależności wolności od prawdy. Jan Paweł II napisał: "Prawda i wolność albo istnieją razem, albo też razem marnie giną" (encyklika "Fides et ratio", 90). Dodaje Kongregacja: "W społeczeństwie, któremu nie ukazuje się wizji prawdy i które nie próbuje do niej dotrzeć, ograniczone zostają także wszelkie formy praktykowania prawdziwej wolności, przez co otwiera się droga do libertynizmu i indywidualizmu, ze szkodą dla dobra człowieka i całego społeczeństwa" (n. 6d).
- utopijnej wizji postępu. Człowiek ma wymiar transcendentny. Poza tym, w różnych warunkach historycznych spotykamy się z sytuacjami, które są dalekie od doskonałości i często podlegają szybkim przemianom. "Z tego względu należy sprzeciwiać się poglądom i praktykom politycznym inspirowanym wizją utopijną [kierującą] ludzkie sumienia ku nadziei wyłącznie ziemskiej, która udaremnia lub osłabia chrześcijańskie dążenie do życia wiecznego" (n. 6c) .
- wolności sumienia - wolności religijnej. Ponieważ w opinii publicznej nie zawsze są poprawnie rozumiane te pojęcia, Nota precyzuje: Prawo do wolności sumienia, a zwłaszcza do wolności religijnej, proklamowane w deklaracji "Dignitatis humanae" Soboru Watykańskiego II nie wynika w żaden sposób z nieistniejącej równości religii i ludzkich systemów kulturowych, czyli z faktu, jakoby wszystkie religie i wszystkie doktryny, nawet błędne, miały w przybliżeniu taką samą wartość, lecz opiera się na fundamencie ontologicznej godności człowieka, która domaga się, aby nie poddawano go zewnętrznym naciskom, odbierającym sumieniu swobodę poszukiwania prawdziwej religii i przyjęcia jej. "A zatem uznanie wolności sumienia i wolności religijnej nie jest bynajmniej sprzeczne z potępieniem przez doktrynę katolicką religijnej obojętności i relatywizmu, wręcz przeciwnie - jest z nim w pełni zgodne" (n. 7).
V. Konieczność zaangażowania w budowanie "kultury katolickiej"
Myślę, że punktem godnym szczególnego podkreślenia w omawianej Nocie jest sprowadzenie całego problemu udziału katolików w życiu politycznym, do konieczności coraz aktywniejszego angażowania chrześcijan "w budowanie kultury inspirowanej Ewangelią, zdolnej ukazać na nowo całe bogactwo wartości i treści Tradycji katolickiej" (n. 6b). Co więcej, czytamy w Nocie: "Wyrażenie w kategoriach współczesnej kultury dziedzictwa duchowego, intelektualnego i moralnego katolicyzmu jest dziś pilną potrzebą, którą trzeba zaspokoić niezwłocznie, także po to, aby zażegnać niebezpieczeństwo kulturowej diaspory katolików" (tamże).
Realistycznie dodano: "Skądinąd zresztą, rozległy dorobek kulturowy i dojrzałe doświadczenie polityczne, jakie katolicy w wielu krajach potrafili zgromadzić, zwłaszcza w dziesięcioleciach po drugiej wojnie światowej, pozwala im uwolnić się od wszelkich kompleksów niższości w stosunku do innych światopoglądów, które w świetle najnowszej historii ujawniły swoją słabość albo całkowite bankructwo" (tamże).
Jeżeli bowiem podstawą działalności społecznej katolików "nie jest kultura, zdolna przyswoić sobie, uzasadnić i ująć w formę projektu postulaty płynące z wiary i moralności, wszelkie transformacje będą zawsze oparte na nietrwałych fundamentach" (tamże).
Komentując omawianą Notę, kard. Giacomo Biffi4 zatrzymał się właśnie na tym aspekcie, widząc w obowiązku budowania "kultury katolickiej" odpowiedź na pytanie dotyczące relacji między niezbywalną tożsamością katolików i ich "swobodną wolnością wybierania, wśród różnych opcji politycznych, tej która wg ich uznania najbardziej odpowiada wymogom dobra wspólnego" (Nota, n. 2a).
Kardynał Biffi analizuje trzy różne pojęcia kultury, wskazując na to, że każde z nich uzasadnia niezaprzeczalne istnienie i zasadność "kultury katolickiej".
Etymologia łacińskiego słowa "cultura" pochodzi od czasownika colo, colere, czyli uprawiać (ziemię, winnicę, itp.), ale już od starożytności rozciąga się także na "uprawianie człowieka", tzn. formację, edukację. W tym sensie rozumiemy słowa Chrystusa: "Ja jestem prawdziwym krzewem winnym, a Ojciec mój jest tym, który go uprawia" (J 15, 1). Chrześcijanin jest "uprawiany", czyli formowany według wzoru, którym jest Chrystus. "Jedynie w tajemnicy Słowa Wcielonego znajduje odpowiednie światło tajemnica człowieka", podkreślił Sobór Watykański II ("Gaudium et spes", 22). Stąd w obrębie chrześcijaństwa została wypracowana najwyższa forma humanizmu. A więc częścią charakterystyczną i dominującą "kultury katolickiej" jest zarysowana w ten sposób antropologia typowa i nieporównana. "Właśnie istnienie ČprototypuÇ [którym jest Chrystus] pozwala i zobowiązuje do obrony człowieka przed jakąkolwiek manipulacją i jakimkolwiek podporządkowaniem oraz mobilizuje każdego wierzącego do walki przeciw wszelkim zamachom na obraz żywy tego Pana wszechświata, według którego zostaliśmy zaprojektowani".
W innym rozumieniu "kultura" jest pojmowana jako kolektywny system oceny idei, aktów, wydarzeń, a więc także jest swego rodzaju kompleksem "modeli" postępowania. Łączy się to z pewną "skalą wartości" przyjętych przez określoną grupę ludzi. W tym sensie mówimy np. o "kulturze pozytywistycznej", "kulturze idealistycznej", "kulturze marksistowskiej". Oczywiście istnieje także "kultura katolicka" w tym sensie jako konieczna, niepozbywalna. Na tym polu znajdujemy czasem niespodziewane zbieżności nawet z niewierzącymi w obronie pewnych zasad etycznych czy opcji operatywnych. Niemniej jednak, częściej istnieją - zwłaszcza w odniesieniu do istotnych problemów dotyczących natury i godności człowieka - rozbieżności i niezgodności nie do pogodzenia. Stąd w społeczeństwie bardzo różnorodnym kulturowo chrześcijanin jest zmuszony, według zasad demokratycznych, do pewnych mediacji w poszukiwaniu "kompromisów", które mogą być do pogodzenia z sumieniem chrześcijańskim. Słusznie jednak przestrzega kard. Biffi, by nie rozciągać mediacji (która może być możliwa w "sferze politycznej"), także na "sferę kulturową", ze szkodą dla tożsamości, która nigdy nie może być narażona na niebezpieczeństwo.
W trzecim znaczeniu "kultura" jest wszystkim tym, co określa pewną grupę ludzi i przez nich jest uznane za swoje: mentalność, instytucje, formy bycia i pracy, zwyczaje, zdolności. W tym sensie można mówić o "kulturze afrykańskiej", "kulturze wiejskiej" itd. Także w takim ujęciu istnieje "kultura katolicka", ponieważ istnieją chrześcijanie ("lud Boży") ze swoimi korzeniami, tradycją, i przede wszystkim ich postawami mającymi znaczenie społeczne. Zresztą sam akt wiary angażujący całego człowieka ma także wymiar społeczny. W dwutysięcznej historii można dostrzec wspaniałe owoce w różnych dziedzinach - filozofii, literaturze, architekturze, sztuce, prawie itd. - które zawierają oczywiste znamiona tej wizji chrześcijańskiej. Kardynał Biffi zaznacza: "Wśród zadań katolika zaangażowanego politycznie jest także to, by bronić, czynić znanym i cenionym - także w służbie prawdziwego humanizmu - ten nasz nieporównany - Čskarb rodzinnyÇ".
Warto w tym miejscu powrócić do zdania zacytowanego z Noty: "Wyrażenie w kategoriach współczesnej kultury dziedzictwa duchowego, intelektualnego i moralnego katolicyzmu jest dziś pilną potrzebą, którą trzeba zaspokoić niezwłocznie".
Uwagi końcowe
1. Myślę, że cały omówiony dokument Kongregacji Nauki Wiary można by streścić dwoma wezwaniami:
a. Katoliku, nie chowaj głowy w piasek, bądź czynny w budowaniu wspólnego dobra;
b. Katoliku zaangażowany w polityce, bądź naprawdę sobą we wszystkich przejawach twego życia i postępowania; bądź sobą: koherentny i świadomy swego specyficznego powołania do apostolstwa.
2. Chciałbym uczynić także pewne spostrzeżenie natury duchowej. By poprzez zaangażowanie polityczne naprawdę przyczyniać się do budowy dobra narodu i świata po myśli Noty Kongregacji Nauki Wiary, konieczna jest prawdziwa pokora. Niejednokrotnie - zdziwieni i zawiedzeni - obserwujemy, jakoby zwyciężały: arogancja, brak szacunku, zimne kalkulacje, bezczelność, lekceważenie, pogarda. Nie są to predyspozycje twórcze. By naprawdę budować dobro, potrzeba autentycznej pokory. Nie jest ona słabością lub niedołęstwem, lecz wręcz przeciwnie - jest źródłem odwagi i mocy w pracy dla dobra bliźnich, dla dobra społeczeństwa. Głównym bowiem sprzymierzeńcem pokory jest miłość, podobnie jak pycha jest nierozerwalnie złączna z egoizmem. Jedynie człowiek pokorny nie myśli tylko o sobie samym, lecz o dobru innych. Nie pała druzgocącą żądzą władzy, nie goni za przywilejami i popularnością zasłaniającymi główny cel polityki. Jedynie osoba pokorna ma odwagę czynienia dobra, nie bojąc się ewentualnych reperkusji w prasie czy opinii publicznej, nie zraża się napotykanymi trudnościami i upokorzeniami. Nie cofa się wobec krytyki. Nie szuka za wszelką cenę pochwał, nie pozwala się nimi zwieść z właściwej drogi. Nie zdradza własnego sumienia, by otrzymać wyższe stanowisko lub dla innej korzyści osobistej. Tylko człowiek pokorny jest gotowy w obronie prawdy i dobra poświęcić samego siebie, zaświadczyć swoją wiarę męczeństwem. Pokora daje nam siłę, umacnia uczciwość, odpowiedzialność, bycie sobą, odwagę czynienia dobra.
Wspomniany zatem przykład św. Tomasza Morusa nadal przemawia, a może dzisiaj powinien tym bardziej przemawiać.
2 Zob. Joannes Paulus PP. II, Litterae Apostolicae motu proprio datae quibus sanctus Thomas Morus Gubernatorum, politicorum Virorum ac Mulierum proclamatur Patronus, w: Acta Apostolicae Sedis 93 (2001), 76-80. Tłumaczenie polskie w: "LŐOsservatore RomanoŇ, wydanie polskie, n. 1/2001, s. 9-11.
3 J. Meisner, Significato ed attualit? del documento, w: "LŐOsservatore RomanoŇ, dziennik, 17 stycznia 2003, s. 7.
4 G. Biffi, Cultura cattolica per un vero umanesimo, w: "LŐOsservatore RomanoŇ, dziennik, 17 stycznia 2003, s. 7.
za: NDz z 11-12.12.2010 Dział: Myśl jest bronią (kn)
Mając na uwadze bogaty wachlarz problemów, które zostaną przedstawione na obecnym Kongresie przez znakomitych prelegentów w wymiarze międzynarodowym, pragnę zwrócić uwagę na wspomniany dokument o niewątpliwie dużym ciężarze gatunkowym w aspekcie doktrynalnym, wskazując na jego podstawowe stwierdzenia. W nich bowiem jest ukazana postawa, dzięki której wierni mogą naprawdę przyczynić się do dobra wspólnego, a której brak stwarza poważne zagrożenia w perspektywie polityczno-społecznej.
I. Niezmienne nauczanie Kościoła
Po stwierdzeniu pozytywnego udziału wiernych w działalności politycznej i sprawowaniu rządów na przestrzeni całej historii Kongregacja Nauki Wiary wskazuje na konkretny przykład św. Tomasza Morusa, którego Jan Paweł II, dwa lata wcześniej (31 października 2000 r.) ogłosił "patronem rządzących i polityków"2. Ten święty bowiem "potrafił świadczyć o "niezbywalnej godności sumienia" nawet za cenę męczeństwa. Choć poddawany był różnym formom nacisku psychicznego, nie zgodził się na żaden kompromis, lecz dochowując "niezłomnej wierności prawowitym władzom i instytucjom", która go wyróżniała, swoim życiem i śmiercią potwierdził, że "człowiek nie może oderwać się od Boga ani polityka od moralności"" (n. Ia).
Na tle niezmiennej postawy Kościoła w tej dziedzinie została przypomniana doktryna Soboru Watykańskiego II oraz niedwuznaczne zdanie Sługi Bożego Jana Pawła II: "Świeccy [katolicy] nie mogą rezygnować z udziału w ČpolityceÇ, czyli w różnego rodzaju działalności gospodarczej, społecznej i prawodawczej, która w sposób organiczny służy wzrastaniu wspólnego dobra (adhortacja apostolska ČChri.tif" (n. Ic).
II. Nienaruszalność podstawowych zasad etycznych
1. Gdy chodzi o aktualną rzeczywistość, Nota Kongregacji Nauki Wiary w pierwszym rzędzie zauważa: "Pewne nurty występujące w kulturze chciałyby nadać niebezpieczny kierunek ewolucji prawodawstwa i w konsekwencji także postępowania przyszłych pokoleń" (n. 1a). Chodzi o pewnego rodzaju relatywizm kulturowy starający się uzasadnić i bronić pluralizmu etycznego, jakoby on był warunkiem demokracji. W konsekwencji "z jednej strony obywatele domagają się uznania całkowitej autonomii swoich wyborów moralnych, z drugiej zaś ustawodawcy uważają, że wyrazem poszanowania tej wolności wyboru jest tworzenie praw nieliczących się z zasadami etyki naturalnej i ulegają przemijającym tendencjom kulturowym i moralnym (...) Jednocześnie żąda się od znacznej części obywateli, w tym także od katolików, aby w imię opacznie rozumianej tolerancji rezygnowali z uczestniczenia w życiu społecznym i politycznym swoich krajów w sposób zgodny z [ich] wizją człowieka i dobra wspólnego" (n. 1b). Dokument zauważa: "Historia XX wieku jest wystarczającym dowodem na to, że słuszność mają ci obywatele, którzy są przekonani o całkowitej błędności relatywistycznej tezy, negującej istnienie normy moralnej zakorzenionej w samej naturze istoty ludzkiej, wedle której należy oceniać każdą wizję człowieka, dobra wspólnego i państwa" (tamże).
"Wolność polityczna nie jest i nie może być oparta na relatywistycznej tezie, że wszystkie wizje dobra człowieka są równie prawdziwe i mają taką samą wartość, ale winna opierać się na fakcie, że wszelka działalność polityczna zmierza zawsze do bardzo konkretnej realizacji prawdziwego dobra człowieka i dobra społecznego" w ściśle określonych warunkach. Chrześcijanin więc musi "wyrażać sprzeciw wobec koncepcji pluralizmu opartej na relatywizmie moralnym, która szkodzi samej demokracji, ta bowiem potrzebuje prawdziwych i solidnych podwalin, to znaczy zasad etycznych, które ze względu na swą naturę i rolę, jaką pełnią w życiu społecznym, nie mogą być przedmiotem ČnegocjacjiÇ" (n. 2a).
Oczywiście, często jest wiele moralnie dopuszczalnych sposobów realizacji tej samej wartości, czyli wiele możliwych wizji i rozwiązań, do których nie można mieć zastrzeżeń moralnych. Stąd możliwość istnienia różnych partii, w których katolicy mogą podejmować działalność, aby wypełnić swoje prawo i obowiązek w kształtowaniu życia publicznego kraju i przyczynianiu się do integralnego postępu człowieka i dobra wspólnego. "Tej oczywistej konstatacji nie wolno jednak mylić z bezkrytycznym pluralizmem w wyborze zasad moralnych i podstawowych wartości, które mają stanowić punkt odniesienia" (n. 2a).
2. Idąc po tej linii, "Kościół ma świadomość, że demokracja (...) jest możliwa tylko w takiej mierze, w jakiej opiera się na prawidłowej wizji osoby. W odniesieniu do tej zasady katolicy nie mogą zgodzić się na żaden kompromis, w przeciwnym bowiem razie zanikałoby w świecie świadectwo chrześcijańskiej wiary oraz jedność i wewnętrzna integralność samych wiernych". Jak naucza Sobór Watykański II, "ochrona praw osoby jest (...) niezbędnym warunkiem tego, aby obywatele, tak indywidualnie, jak i stowarzyszeni, mogli brać udział w życiu państwa i w aktywnym kierowaniu nim ("Gaudium et spes", 73)" (n. 2c).
3. Mając przed oczyma powyższe zasady, nietrudno nie dostrzec wielu inicjatyw ustawodawczych, przy podejmowaniu których nie bierze się pod uwagę podstawowych zasad etycznych.
Często "próbuje się podważać zasadę nienaruszalności ludzkiego życia. Katolicy mają w tej sytuacji prawo i obowiązek zabierać głos, aby na nowo uświadomić wszystkim najgłębszy sens życia i odpowiedzialność, jaką za nie ponoszą. Jan Paweł II w duchu niezmiennego nauczania Kościoła wielokrotnie przypominał, że na wszystkich, którzy bezpośrednio uczestniczą w ciałach ustawodawczych, spoczywa Čkonkretna powinność przeciwstawienia sięÇ jakiejkolwiek ustawie stanowiącej zagrożenie dla ludzkiego życia. Obowiązuje ich - tak jak każdego katolika - zakaz uczestnictwa w kampaniach propagandowych na rzecz tego rodzaju ustaw, nikomu też nie wolno ich popierać, oddając na nie głos" (n. 3a).
W tym kontekście dokument zauważa, "że właściwie ukształtowane sumienie chrześcijańskie nie pozwala nikomu przyczyniać się (...) do realizacji programu politycznego lub konkretnej ustawy, które podważają podstawowe zasady wiary i moralności przez propozycje alternatywne wobec tych zasad lub z nimi sprzeczne. Jako że wiara stanowi niepodzielną jedność, jest logiczne, że skupianie się wyłącznie na jednej z zasad wiary przyniosłoby szkodę całości katolickiego nauczania. Uwzględnianie w działalności politycznej jednego wybranego aspektu nauki społecznej Kościoła nie wystarcza, aby wywiązać się w pełni z odpowiedzialności za dobro wspólne" (n. 3b).
Zwracając uwagę na istnienie zasad moralnych, "które nie mogą być uchylone, nie dopuszczają wyjątków ani żadnych kompromisów" i wobec których "zadanie katolików staje się szczególnie ważne i odpowiedzialne", jako "że w grę wchodzi sama istota ładu moralnego, od którego zależy integralne dobro ludzkiej osoby". Nota Kongregacji Nauki Wiary, oprócz wspomnianego już podstawowego prawa do życia od chwili poczęcia aż po jego naturalny kres (a więc odrzucenie aborcji, eutanazji oraz manipulacji ludzkim embrionem), wymienia przykładowo ochronę następujących innych wartości: pojęcia rodziny opartej na monogamicznym małżeństwie osób przeciwnej płci (a więc niedopuszczalność prób prawnego zrównania z rodziną innych form współżycia), prawa rodziców do wychowania swoich dzieci (narażone przez prawne narzucanie wychowania niezgodnego z przekonaniami rodziców), ochrony społecznej nieletnich i wyzwolenie tych, którzy ulegli współczesnym formom niewolnictwa (jak np. narkomania lub zmuszanie do prostytucji), prawa do wolności religijnej, troski o właściwy rozwój gospodarczy ("służący człowiekowi i dobru wspólnemu, respektujący nakazy sprawiedliwości społecznej i ludzkiej solidarności oraz zasadę pomocniczości, wedle której prawa wszystkich osób, rodzin i grup społecznych oraz ich realizacja powinny być uznawane"), pokoju jako "dzieła sprawiedliwości i owocu miłości" (czyli radykalne i absolutne odrzucenie przemocy i terroryzmu) (n. 3c).
III. Laickość i pluralizm
1. Omawiany dokument rozpatruje też problem tzw. laickości i pluralizmu. Podstawowe twierdzenie w tym przedmiocie brzmi: "Nikomu z ludzi wierzących nie wolno powoływać się na zasadę pluralizmu i autonomii świeckich w dziedzinie polityki, aby popierać rozwiązania, które przekreślają lub podważają zasady etyczne o fundamentalnym znaczeniu dla dobra wspólnego społeczeństwa" (n. 4).
Kongregacja odpowiednio wyjaśnia, że mówiąc o tych fundamentalnych zasadach etycznych, "nie chodzi tu w istocie rzeczy o Čwartości wynikające z wyznawanej wiaryÇ, ponieważ te zasady etyczne zakorzenione są w samej naturze człowieka i stanowią część naturalnego prawa moralnego. (...) Skądinąd nie można zaprzeczyć, że polityka musi odwoływać się również do zasad o absolutnym znaczeniu, właśnie dlatego, że służą godności człowieka i prawdziwemu postępowi ludzkości" (n. 4).
Komentując ten dokument, zauważono: "Demokracja ze swej natury, z jednej strony, musi być zawsze ideologicznie neutralną; z drugiej zaś strony, nie może nigdy być neutralną z punktu widzenia wartości. (...) Indyferentyzm, gdy chodzi o wartości, doprowadzony do szczytu nie jest przeto warunkiem idealnym demokracji, lecz jej śmiercią"3.
W związku z tym Nota Kongregacji wyjaśnia często przywoływaną zasadę laickości, "która jakoby winna przyświecać działalności katolików". Wszyscy dobrze wiemy, że "zgodnie z katolicką doktryną moralną, laickość pojmowana jako autonomia sfery obywatelskiej i politycznej w stosunku do sfery religijnej i kościelnej (...) jest wartością przyswojoną już i uznaną przez Kościół, należącą do dziedzictwa wypracowanego przez cywilizację (zob. "Gaudium et spes", 76). Jan Paweł II wielokrotnie przestrzegał przed niebezpieczeństwami, jakie stwarza jakakolwiek forma mieszania sfery religii i sfery polityki". Co więcej, zauważył, że "utożsamienie prawa religijnego z prawem państwowym może prowadzić do całkowitego zniesienia wolności religijnej, a nawet ograniczyć czy zlikwidować inne niezbywalne prawa ludzkie (Orędzie na światowy Dzień Pokoju, 1991)". "Wszyscy wierzący są w pełni świadomi, że sprawy ściśle religijne (wyznawanie wiary, akty kultu i sprawowanie sakramentów, uprawianie nauk teologicznych, wzajemne relacje między władzami kościelnymi i wiernymi itp.) nie leżą w gestii państwa, które nie może w nie ingerować, nie wolno mu też w żaden sposób ich nakazywać lub zakazywać, chyba że ze względu na uzasadnione wymogi porządku publicznego" (n. 5a).
Inną sprawą jest natomiast problem moralny. Laickość nie może być pojmowana jako autonomia "w odniesieniu do zasad moralnych" (n. 5a). "Katolicy - podobnie zresztą jak wszyscy pozostali obywatele - mają prawo i zarazem obowiązek uczciwie poszukiwać prawdy, krzewić prawdy moralne dotyczące życia społecznego, sprawiedliwości, wolności, poszanowania życia oraz innych praw człowieka, i bronić ich dozwolonymi środkami. Fakt, że niektóre z tych prawd są też nauczane przez Kościół, nie umniejsza społecznej prawomocności i ČlaickiegoÇ charakteru działalności tych, którzy się z nimi utożsamiają, niezależnie od tego, w jakiej mierze uznanie tych prawd przez każdego poszczególnego obywatela jest owocem racjonalnej refleksji i przekonania płynącego z wiary" (n. 5b).
2. Z tym zagadnieniem łączy się ściśle problem sumienia. Nota przypomina "moralny obowiązek wierności przekonaniom, obowiązek wpisany w sumienie wiernych, które jest jedno i niepodzielne". W jednakowy sposób obowiązuje ono we wszystkich wymiarach życia, zarówno prywatnym, jak publicznym, w każdej sferze działalności i istnienia (n. 5c).
"Życie i działalność polityczna zgodne z sumieniem (...) są wkładem chrześcijan - zgodnym z ich przekonaniami - w dążenie do tego, aby dzięki polityce ustanowiony został ład społeczny bardziej sprawiedliwy i odpowiadający godności człowieka" (n. 5c).
"W społeczeństwach demokratycznych wszystkie propozycje są swobodnie omawiane i oceniane. Podejmowane w imię poszanowania indywidualnego sumienia próby politycznego dyskredytowania chrześcijan ze względu na ich moralny obowiązek postępowania zgodnie z nakazami sumienia i tym samym odmawianie im prawa do politycznego działania zgodnie z własnymi przekonaniami odnośnie do dobra wspólnego byłyby formą nietolerancyjnego laicyzmu". Dodaje omawiany dokument: "Taka logika bowiem nie tylko próbuje odmówić wierze chrześcijańskiej wszelkiego wpływu na politykę i kulturę, ale wręcz zaprzeczyć samej możliwości istnienia etyki naturalnej" (n. 5d).
IV. Uzupełniające uwagi szczegółowe
Nota Kongregacji Nauki Wiary czyni także inne uwagi związane z naszym tematem dotyczące:
- zależności wolności od prawdy. Jan Paweł II napisał: "Prawda i wolność albo istnieją razem, albo też razem marnie giną" (encyklika "Fides et ratio", 90). Dodaje Kongregacja: "W społeczeństwie, któremu nie ukazuje się wizji prawdy i które nie próbuje do niej dotrzeć, ograniczone zostają także wszelkie formy praktykowania prawdziwej wolności, przez co otwiera się droga do libertynizmu i indywidualizmu, ze szkodą dla dobra człowieka i całego społeczeństwa" (n. 6d).
- utopijnej wizji postępu. Człowiek ma wymiar transcendentny. Poza tym, w różnych warunkach historycznych spotykamy się z sytuacjami, które są dalekie od doskonałości i często podlegają szybkim przemianom. "Z tego względu należy sprzeciwiać się poglądom i praktykom politycznym inspirowanym wizją utopijną [kierującą] ludzkie sumienia ku nadziei wyłącznie ziemskiej, która udaremnia lub osłabia chrześcijańskie dążenie do życia wiecznego" (n. 6c) .
- wolności sumienia - wolności religijnej. Ponieważ w opinii publicznej nie zawsze są poprawnie rozumiane te pojęcia, Nota precyzuje: Prawo do wolności sumienia, a zwłaszcza do wolności religijnej, proklamowane w deklaracji "Dignitatis humanae" Soboru Watykańskiego II nie wynika w żaden sposób z nieistniejącej równości religii i ludzkich systemów kulturowych, czyli z faktu, jakoby wszystkie religie i wszystkie doktryny, nawet błędne, miały w przybliżeniu taką samą wartość, lecz opiera się na fundamencie ontologicznej godności człowieka, która domaga się, aby nie poddawano go zewnętrznym naciskom, odbierającym sumieniu swobodę poszukiwania prawdziwej religii i przyjęcia jej. "A zatem uznanie wolności sumienia i wolności religijnej nie jest bynajmniej sprzeczne z potępieniem przez doktrynę katolicką religijnej obojętności i relatywizmu, wręcz przeciwnie - jest z nim w pełni zgodne" (n. 7).
V. Konieczność zaangażowania w budowanie "kultury katolickiej"
Myślę, że punktem godnym szczególnego podkreślenia w omawianej Nocie jest sprowadzenie całego problemu udziału katolików w życiu politycznym, do konieczności coraz aktywniejszego angażowania chrześcijan "w budowanie kultury inspirowanej Ewangelią, zdolnej ukazać na nowo całe bogactwo wartości i treści Tradycji katolickiej" (n. 6b). Co więcej, czytamy w Nocie: "Wyrażenie w kategoriach współczesnej kultury dziedzictwa duchowego, intelektualnego i moralnego katolicyzmu jest dziś pilną potrzebą, którą trzeba zaspokoić niezwłocznie, także po to, aby zażegnać niebezpieczeństwo kulturowej diaspory katolików" (tamże).
Realistycznie dodano: "Skądinąd zresztą, rozległy dorobek kulturowy i dojrzałe doświadczenie polityczne, jakie katolicy w wielu krajach potrafili zgromadzić, zwłaszcza w dziesięcioleciach po drugiej wojnie światowej, pozwala im uwolnić się od wszelkich kompleksów niższości w stosunku do innych światopoglądów, które w świetle najnowszej historii ujawniły swoją słabość albo całkowite bankructwo" (tamże).
Jeżeli bowiem podstawą działalności społecznej katolików "nie jest kultura, zdolna przyswoić sobie, uzasadnić i ująć w formę projektu postulaty płynące z wiary i moralności, wszelkie transformacje będą zawsze oparte na nietrwałych fundamentach" (tamże).
Komentując omawianą Notę, kard. Giacomo Biffi4 zatrzymał się właśnie na tym aspekcie, widząc w obowiązku budowania "kultury katolickiej" odpowiedź na pytanie dotyczące relacji między niezbywalną tożsamością katolików i ich "swobodną wolnością wybierania, wśród różnych opcji politycznych, tej która wg ich uznania najbardziej odpowiada wymogom dobra wspólnego" (Nota, n. 2a).
Kardynał Biffi analizuje trzy różne pojęcia kultury, wskazując na to, że każde z nich uzasadnia niezaprzeczalne istnienie i zasadność "kultury katolickiej".
Etymologia łacińskiego słowa "cultura" pochodzi od czasownika colo, colere, czyli uprawiać (ziemię, winnicę, itp.), ale już od starożytności rozciąga się także na "uprawianie człowieka", tzn. formację, edukację. W tym sensie rozumiemy słowa Chrystusa: "Ja jestem prawdziwym krzewem winnym, a Ojciec mój jest tym, który go uprawia" (J 15, 1). Chrześcijanin jest "uprawiany", czyli formowany według wzoru, którym jest Chrystus. "Jedynie w tajemnicy Słowa Wcielonego znajduje odpowiednie światło tajemnica człowieka", podkreślił Sobór Watykański II ("Gaudium et spes", 22). Stąd w obrębie chrześcijaństwa została wypracowana najwyższa forma humanizmu. A więc częścią charakterystyczną i dominującą "kultury katolickiej" jest zarysowana w ten sposób antropologia typowa i nieporównana. "Właśnie istnienie ČprototypuÇ [którym jest Chrystus] pozwala i zobowiązuje do obrony człowieka przed jakąkolwiek manipulacją i jakimkolwiek podporządkowaniem oraz mobilizuje każdego wierzącego do walki przeciw wszelkim zamachom na obraz żywy tego Pana wszechświata, według którego zostaliśmy zaprojektowani".
W innym rozumieniu "kultura" jest pojmowana jako kolektywny system oceny idei, aktów, wydarzeń, a więc także jest swego rodzaju kompleksem "modeli" postępowania. Łączy się to z pewną "skalą wartości" przyjętych przez określoną grupę ludzi. W tym sensie mówimy np. o "kulturze pozytywistycznej", "kulturze idealistycznej", "kulturze marksistowskiej". Oczywiście istnieje także "kultura katolicka" w tym sensie jako konieczna, niepozbywalna. Na tym polu znajdujemy czasem niespodziewane zbieżności nawet z niewierzącymi w obronie pewnych zasad etycznych czy opcji operatywnych. Niemniej jednak, częściej istnieją - zwłaszcza w odniesieniu do istotnych problemów dotyczących natury i godności człowieka - rozbieżności i niezgodności nie do pogodzenia. Stąd w społeczeństwie bardzo różnorodnym kulturowo chrześcijanin jest zmuszony, według zasad demokratycznych, do pewnych mediacji w poszukiwaniu "kompromisów", które mogą być do pogodzenia z sumieniem chrześcijańskim. Słusznie jednak przestrzega kard. Biffi, by nie rozciągać mediacji (która może być możliwa w "sferze politycznej"), także na "sferę kulturową", ze szkodą dla tożsamości, która nigdy nie może być narażona na niebezpieczeństwo.
W trzecim znaczeniu "kultura" jest wszystkim tym, co określa pewną grupę ludzi i przez nich jest uznane za swoje: mentalność, instytucje, formy bycia i pracy, zwyczaje, zdolności. W tym sensie można mówić o "kulturze afrykańskiej", "kulturze wiejskiej" itd. Także w takim ujęciu istnieje "kultura katolicka", ponieważ istnieją chrześcijanie ("lud Boży") ze swoimi korzeniami, tradycją, i przede wszystkim ich postawami mającymi znaczenie społeczne. Zresztą sam akt wiary angażujący całego człowieka ma także wymiar społeczny. W dwutysięcznej historii można dostrzec wspaniałe owoce w różnych dziedzinach - filozofii, literaturze, architekturze, sztuce, prawie itd. - które zawierają oczywiste znamiona tej wizji chrześcijańskiej. Kardynał Biffi zaznacza: "Wśród zadań katolika zaangażowanego politycznie jest także to, by bronić, czynić znanym i cenionym - także w służbie prawdziwego humanizmu - ten nasz nieporównany - Čskarb rodzinnyÇ".
Warto w tym miejscu powrócić do zdania zacytowanego z Noty: "Wyrażenie w kategoriach współczesnej kultury dziedzictwa duchowego, intelektualnego i moralnego katolicyzmu jest dziś pilną potrzebą, którą trzeba zaspokoić niezwłocznie".
Uwagi końcowe
1. Myślę, że cały omówiony dokument Kongregacji Nauki Wiary można by streścić dwoma wezwaniami:
a. Katoliku, nie chowaj głowy w piasek, bądź czynny w budowaniu wspólnego dobra;
b. Katoliku zaangażowany w polityce, bądź naprawdę sobą we wszystkich przejawach twego życia i postępowania; bądź sobą: koherentny i świadomy swego specyficznego powołania do apostolstwa.
2. Chciałbym uczynić także pewne spostrzeżenie natury duchowej. By poprzez zaangażowanie polityczne naprawdę przyczyniać się do budowy dobra narodu i świata po myśli Noty Kongregacji Nauki Wiary, konieczna jest prawdziwa pokora. Niejednokrotnie - zdziwieni i zawiedzeni - obserwujemy, jakoby zwyciężały: arogancja, brak szacunku, zimne kalkulacje, bezczelność, lekceważenie, pogarda. Nie są to predyspozycje twórcze. By naprawdę budować dobro, potrzeba autentycznej pokory. Nie jest ona słabością lub niedołęstwem, lecz wręcz przeciwnie - jest źródłem odwagi i mocy w pracy dla dobra bliźnich, dla dobra społeczeństwa. Głównym bowiem sprzymierzeńcem pokory jest miłość, podobnie jak pycha jest nierozerwalnie złączna z egoizmem. Jedynie człowiek pokorny nie myśli tylko o sobie samym, lecz o dobru innych. Nie pała druzgocącą żądzą władzy, nie goni za przywilejami i popularnością zasłaniającymi główny cel polityki. Jedynie osoba pokorna ma odwagę czynienia dobra, nie bojąc się ewentualnych reperkusji w prasie czy opinii publicznej, nie zraża się napotykanymi trudnościami i upokorzeniami. Nie cofa się wobec krytyki. Nie szuka za wszelką cenę pochwał, nie pozwala się nimi zwieść z właściwej drogi. Nie zdradza własnego sumienia, by otrzymać wyższe stanowisko lub dla innej korzyści osobistej. Tylko człowiek pokorny jest gotowy w obronie prawdy i dobra poświęcić samego siebie, zaświadczyć swoją wiarę męczeństwem. Pokora daje nam siłę, umacnia uczciwość, odpowiedzialność, bycie sobą, odwagę czynienia dobra.
Wspomniany zatem przykład św. Tomasza Morusa nadal przemawia, a może dzisiaj powinien tym bardziej przemawiać.
2 Zob. Joannes Paulus PP. II, Litterae Apostolicae motu proprio datae quibus sanctus Thomas Morus Gubernatorum, politicorum Virorum ac Mulierum proclamatur Patronus, w: Acta Apostolicae Sedis 93 (2001), 76-80. Tłumaczenie polskie w: "LŐOsservatore RomanoŇ, wydanie polskie, n. 1/2001, s. 9-11.
3 J. Meisner, Significato ed attualit? del documento, w: "LŐOsservatore RomanoŇ, dziennik, 17 stycznia 2003, s. 7.
4 G. Biffi, Cultura cattolica per un vero umanesimo, w: "LŐOsservatore RomanoŇ, dziennik, 17 stycznia 2003, s. 7.
za: NDz z 11-12.12.2010 Dział: Myśl jest bronią (kn)