Publikacje członków OŁ KSD

Grzegorz B. Bednarek - Biała. Parafia p.w. św. Apostołów Piotra i Pawła. Archidiecezja Łódzka, Dekanat Strykowski

Urokliwy, modrzewiowy kościółek p.w. św. Apostołów Piotra i Pawła w Białej należy do Dekanatu Strykowskiego  Archidiecezji  Łódzkiej.   Świątynia położona jest na niewielkim  wzniesieniu  na   uboczu  głównych    tras komunikacyjnych.  W przeszłości, jak wykazały to liczne znaleziska archeologiczne 

na  jej   terenie  i   w  jej   okolicy, była to miejscowość  leżąca  na  bardzo  ważnym   rzymskim szlaku  handlowym,  który na początku pierwszego tysiąclecia   ery chrześcijańskiej odgrywał bardzo ważną rolę w kształtowaniu się ciągłości lokalnego osadnictwa.    
   
Historia kultury materialnej regionu łęczyckiego, na której terenie znajduje się wioska Biała, sięga swoimi korzeniami czasów paleolitycznych. Najstarsze poświadczone archeologicznie ślady bytności człowieka odnalezione zostały w okolicach Góry św. Małgorzaty i datowane są na 30 tysięcy lat p.n.e. W czasach neolitycznych po cofnięciu się lodowca na dzisiejsze tereny Doliny Berlińsko-Warszawskiej przywędrowały plemiona rolniczo-myśliwskie, które osiedliły się na rozlewiskach Bzury i Neru. W epoce brązu istniały tu liczne kolonie osadnicze nazywane przez archeologów kulturą łużycką. Na przełomie er  prowadził  tędy   ważny   szlak   handlowy łączący Bałtyk z  Cesarstwem Rzymskim, a później również z  Bizancjum.  Z tamtych też czasów pozostały liczne książęce kurhany  oraz  bogate  znaleziska  osad  z  czasów rzymskich–  w   Ględzianówku,   Witaszewicach,    Orenicach Gozdowie  i  Szczawinie.  W czasach plemiennych pomiędzy VI a VII wiekiem powstał pierwszy  łęczycki gród i stał się on zapewne głównym grodem  plemiennego   państewka   lokalnych Słowian, które w czasach  wczesnopiastowskich włączone zostało w skład państwa polskiego.
 
Historyczna  Ziemia  Łęczycka  ukształtowała  się   jednak   dopiero   w  XII wieku w  czasach  rozbicia dzielnicowego Polski i połączona została z Ziemią Sieradzką. Początkowo ziemie tego piastowskiego księstwa weszły w skład Archidiecezji  Gnieźnieńskiej, można jednak  przypuszczać, że terytorialny zasięg tego słowiańskiego  minipaństewka    wyznaczały   pierwotnie   rzeki     Bzura,   Ner,   Sokołówka ,    Mroga i Moszczenica, a   otaczały    je  grody  w   Czerchowie,   Zgierzu,     Chropach,    Piaskach,     Kterach,     Krzepocinku i  Grodzisku.  W czasach   tworzenia    struktury   diecezjalnej w Polsce po roku 966  tereny te   podlegały   bezpośrednio    najpierw   misyjnemu biskupstwu w Poznaniu, a po roku 1000 arcybiskupom gnieźnieńskim.
 
W  monarchii pierwszych Piastów  w X i XI wieku zarówno   tutejsze grody, jak i pierwszy klasztor misyjny w Tumie    położony    poza     jego   obrębem,      stały     się       jednymi z najważniejszych miejsc młodego państwa polskiego oraz militarną i religijną stolicą oddzielnego regionu, które później ukształtowało się w oddzielne księstwo nazywane Ziemią Łęczycko-Sieradzką.
          
                                                          Historia i architektura kościoła

   
Modrzewiowy kościół  pod wezwaniem św. Apostołów Piotra  i  Pawła  w   Białej   wzniesiono   w   XVIII    stuleciu w  miejscu  wcześniejszej   drewnianej   świątyni pochodzącej z XVI wieku. Jego prastare początki sięgają jednak najprawdopodobniej  samych  początków państwa polskiego   i czasów chrystianizacji,czego dowodem może być archaiczna kamienna chrzcielnica  znajdująca się dziś przed kościołem. Pierwsze  pisane  wzmianki    o  wiosce  pochodzą  z  XV  wieku   i związane są z  pierwszą poświadczoną w kronikach parafią erygowaną tu w czasach jagiellońskich przez  arcybiskupa   gnieźnieńskiego   Jędrzeja  Boryszewskiego.  
    
Obecny kościół w Białej jest fundacją właściciela wioski Franciszka Wilkanowskiego herbu Lis. Fundator świątyni był jednym   z    polskich     magnatów   epoki    stanisławowskiej. Jako  urzędnik był  on  najpierw   pisarzem i sędzią ziemskim, a później  chorążym łęczyckim. W roku 1780   został   posłem   na sejm z województwa łęczyckiego. W   Białej   posiadał  on  swoje  dobra ziemskie, w których pod koniec życia ufundował obecny kościół.
    
Świątynię wzniesiono z   modrzewiowych  belek w stylu barokowym w konstrukcji klepkowej na niewielkim pagórku. Kościół jest jednonawowy, od południa posiada kruchtę, od północy zamknięty jest kwadratowym prezbiterium, a od wschodu znajduje się zakrystia. Dwuspadowy   dach   pokryty jest gontem, a fronton świątyni z głównym wejściem do kościoła zdobi dwukondygnacyjny barokowy szczyt ozdobiony XVIII wiecznym imponującym krucyfiksem.
   
Wnętrze kościoła jest trójnawowe ze sklepieniem kolebkowym w nawie głównej podpartym czterema drewnianymi kolumnami . Kościół ozdobiony    jest    trzema     wczesnobarokowymi ołtarzami i rokokową amboną. Jego wnętrze stanowi  typowy przykład ludowego baroku polskiego. W ołtarzu głównym znajdują się rzeźby patronów świątyni.w ołtarzach bocznych umieszczona obraz Matki Bożej Niepokalanej z Dzieciątkiem oraz św. Piotra w okowach, którego jak głosi legenda  z rzymskiej niewoli uwolnił anioł. Przed  wejściem do kościoła umieszczono pamiątkowe krzyże przypominające okolicznych Polaków poległych i zamordowanych przez hitlerowców podczas II wojny światowej. Z tyłu kościoła znajduje się natomiast  inny pomnik lokalnej pamięci narodowej, czyli kamienny postument z krzyżem i z tablicą upamiętniającą trzech polskich powstańców z roku 1863, którzy tutaj zginęli i byli kiedyś pochowani na tutejszym przykościelnym cmentarzu. Tablicę  tę  ufundowali mieszkańcy Białej w roku 1928, czyli w 10 rocznicę  odzyskania przez Polskę  niepodległości po stu dwudziestu trzech latach zaborów.
    
Kościół pierwszy raz był remontowany  w roku 1938,  ale prace konserwatorskie zostały przerwane ze względu na hitlerowską okupację Polski. Do prac  ratowniczych powrócono w roku 1946, a obecny kościół i jego drewniana dzwonnica wpisane zostały do rejestru zabytków.
                      
                                                                 Patroni kościoła

Apostołowie św. Piotr i św. Paweł należą do tych świętych kościoła katolickiego, którzy powszechnie uważani są za pierwszych kontynuatorów dzieła Ewangelii rozpoczętej przez Jezusa    Chrystusa.  Obydwaj   Apostołowie  byli  bowiem     jednymi z pierwszych jego uczniów jeszcze w Palestynie, obydwaj tworzyli pierwszą gminę chrześcijańską w cesarskim Rzymie i tutaj też ponieśli swoją męczeńską śmierć w czasach prześladowań chrześcijan za panowania cesarza Nerona.
 
Św. Piotr zanim przystąpił do uczniów Jezusa nazywał się Symeon, pochodził z Galilei znad Jeziora Genezaret i trudnił się rybołówstwem. Do Jezusa przyprowadził go  jego brat Andrzej, również pomniejszy męczennik i Apostoł. Jezus uważał Piotra jako swego najważniejszego ucznia i to jemu przekazał  główny obowiązek kontynuowania swoich  nauk.  O jego życiu mówią zarówno Ewangelie, jak i Dzieje Apostolskie. Po  śmierci  Chrystusa   na    krzyżu   Piotr   wraz z    innymi   Apostołami     nauczał w Jerozolimie, Samarii, Jaffie i Cezarei. W roku 44  za swą działalność został aresztowany przez Rzymian skąd według legendy miał go uwolnić     anioł.   Po   roku   50   Apostoł   Piotr     przebywał  i nauczał w  Koryncie  i  Antiochii.  Końcówka  jego  życia   przypada   na   jego pobyt w Rzymie w czasie prześladowań chrześcijan za czasów panowania cesarza Nerona.  Piotr zginął jak podają kroniki ukrzyżowany w roku 67 na Wzgórzu Watykańskim głową w dół. Św. Piotr stał się pierwszym chrześcijańskim biskupem Rzymu dając tym samym początek instytucji papiestwa, a w miejscu jego męczeństwa wzniesiono bazylikę,  która   stała   się zalążkiem państwa watykańskiego i głównym centrum wiary katolickiej przez następne 2000 lat.
 
 Św. Paweł z Tarsu, czyli Szaweł  był potomkiem żydowskiej ortodoksyjnej rodziny faryzeuszy i jako młody człowiek zwalczał chrześcijan. Był między innymi świadkiem ukrzyżowania św. Szczepana pomagając oprawcom w jego kaźni.  Jego nawrócenie na nauki Jezusa Chrystusa nastąpiło w wyniku wizji jakiej doznał podczas swej podróży do Damaszku, którą jako żydowski kapłan podjął w celu prześladowania tam chrześcijan. Objawił mu się wtedy Chrystus oślepiając go na parę dni i wskazując mu istotę Ewangelii. Po tym wydarzeniu Szaweł  doznał objawienia przeszedł na wiarę Chrystusa, zmienił imię na Paweł i został ochrzczony przez Annasza, lokalnego kapłana chrześcijańskiego. Od tego też momentu rozpoczyna się wielka misyjna podróż Pawła po ówczesnym Imperium Rzymskim,  głównie  po   terenach    dzisiejszej Grecji, Turcji, i Palestyny  podczas której Paweł głosił Ewangelię i chrzcił jego  poddanych  zarówno  starotestamentowych  Żydów , jak i pogan. W ten sposób podczas swoich czterech wielkich podróży misyjnych dotarł do Antiochii,  Tessali, Achai, Koryntu, na Cypr, Macedonii i Jerozolimy.  W sumie były to męczące   i   niebezpieczne  wyprawy    misyjne    powiązane z ciągłym ryzykiem aresztowania za głoszenie Ewangelii , które  należy   mierzyć  w   parunastu    tysiącach kilometrów. Z tego też względu Paweł nazwany został przez kronikarzy pierwszym Apostołem  Europy. Za głoszenie   wiary chrystusowej w roku   60   aresztowany został w Jerozolimie   i osadzony w więzieniu Cezarei Palestyńskiej, gdzie nie zaprzestał misji ewangelizacyjnej. Podczas deportacji do Rzymu statek na którym płynął jako więzień rozbił się jednak u wybrzeży wyspy  Malty,   gdzie Paweł   przebywał   około   trzech     miesięcy  i     kontynuował   swe   dzieło    misyjne. W końcu przetransportowano   go   jako  więźnia   do Rzymu, ale  tutaj z braku dowodów na jego odstępstwo od praw rzymskich, ponieważ oskarżający Żydzi z Jerozolimy nie pojawili się na jego procesie, został uwolniony po czym udał się najprawdopodobniej  gdzieś   na   tereny dzisiejszej Hiszpanii,  a stamtąd  z   powrotem   do   Achai   w Grecji.
    
Przebywając w niewoli w Rzymie prowadził bardzo ważną apostolską korespondencję z biskupami gmin chrześcijańskich prawie w całym Imperium Rzymskim. Znanych jest jego 13 listów  do  poszczególnych  miast,  które weszły do kanonu Ewangelii i zapisane są w Dziejach Apostolskich. Nie wiadomo gdzie po raz kolejny aresztowano św. Pawła, ale znalazł się on ponownie w Rzymie gdzie w roku 67 został stracony przez ścięcie mieczem, co przysługiwało jako kara tylko obywatelom rzymskim, za murami miasta przy bramie Ostyjskiej. Jego ciało przyjęła do swoich posiadłości inna chrześcijanka, św. Lucyna posiadająca swą willę przy Via Ostia. W roku 284 za czasów prześladowań chrześcijan przez cesarza Waleriana doczesne szczątki Pawła przeniesiono do rzymskich katakumb św. Sebastiana przy Via Apia gdzie spoczęły razem z relikwiami św. Piotra. Po edykcie mediolańskim i uznaniu przez cesarza Konstantyna w roku 313 chrześcijaństwa jako państwowej religii Imperium Romanum relikwie pierwszych Apostołów przeniesiono do Rzymu w miejsce martyrium świętych- św. Piotra na Wzgórze Watykańskie a św. Pawła na początek Via Ostia, gdzie wzniesione zostały imponujące bazyliki, tak zwane martyriony. Kościół katolicki wspomina pierwszych Apostołów św. Piotra i św. Pawła w dniu 29 czerwca.
   
Do Polski kult św. Piotra i Pawła dotarł już z pierwszymi misjonarzami w X wieku w czasach panowania Mieszka I.  Pierwsza katedralna bazylika chrzcielna dla państwa Polan pod   wezwaniem    św. Apostołów  Piotra i Pawła  powstała   w   Poznaniu, a  relikwie  męczeństwa św. Piotra, w postaci jego miecza, przywiózł tu prawdopodobnie z samego Rzymu biskup Jordan, pierwszy udokumentowany przez kronikarzy swej epoki biskup misyjny na ziemiach  polskich. Kościoły pod tym  wezwaniem     były w   monarchii wczesnopiastowskiej    stosunkowo  nieliczne,  a  wynikało  to z faktu, iż nadawano je najczęściej w lokalnych miejscach chrztu ludności pogańskiej i traktowano je jako lokalne chrzcielnice  nawiązując w ten sposób do  rzymskiej  tradycji  i ważności bazyliki św. Piotra i Pawła w Rzymie. Miejsca te stawały się bowiem kolebkami chrześcijaństwa dla danej okolicy. Do najstarszych należą archikatedra poznańska, bazylika klasztoru benedyktynów w Tyńcu pod Krakowem, kościoły  na grodziskach w Lądzie i  w Kaliszu oraz mało znane świątynie w Pilicy, Kijach, Grodzisku  nad Nerem, pomorskich Główczycach i w Borzykowej niedaleko Koniecpola , których początki sięgają X i XI wieku. Być może pierwszy kościół w Białej posiada równie prastarą metrykę, jak wyżej wymienione świątynie.
 

Jak można przypuszczać w czasach chrystianizacji Polski  Biała położona była na strategicznym szlaku drogowym łączącym  gród   w   Łęczycy   z  bardzo ważnym grodziskiem w Skoszewach Starych. Najbliższym grodem jest tu jednak zapomniane grodzisko z Czerchowa pod Ozorkowem.  Tutejszy   gród   powstał   w końcu VIII wieku i stanowił zapewne jedno z grodzisk opolnych dla grodu w Starych Skoszewach lub Łęczycy. Było to duże dwuczłonowe, otoczone fosą i drewnianą palisadą, nizinne grodzisko pierścieniowate. Wzniesiono je w typowej dla budownictwa słowiańskiego konstrukcji rusztowej z narzutowych    kamieni, ziemi i wielkich bali drewnianych.
Dziś miejsce to jest już trudne do zlokalizowania   ponieważ   znajduje   się   ono między uprawnymi polami z dala od uczęszczanych dróg.  Pod koniec pierwszego tysiąclecia naszej ery stanowiło jednak ważny punkt obronny dla tutejszej ludności i było obok Łęczycy i Starych Skoszew jednym z najważniejszych grodów plemiennego państewka słowiańskich plemion żyjących nad Bzurą, Mrogą i Nerem. Upadek warowni badacze datują na koniec XI wieku.  Etymologiczną  ciekawostką jest też to, że wiele miejscowości wokół Czerchowa i Białej nosi prastare słowiańskie   nazwy   podobne   do nazw    miejscowości   wokół Poznania i Gniezna, czyli kolebki dynastii piastowskiej. Są to między  innymi podłódzkie   Gieczno   i   podpoznański Giecz  i   dalej w kolejności - Nakielnica i Nekielka,    Swędów i Swarzędz,   Jaroszki  i  Jarocin,  Boginia  i  Bogucin,   Babin i   Babiczki,   Wódka  i   Wódki,    Kwilno  i  Kwilicz,   Widzew i Powidz, Leźnica i Lednica,  Lubochnia-Lubochnia , Łęczyca- Łęczyca/ oraz wiele, wiele innych. Może to świadczyć o tym, że  zanim  słowiańskie  plemiona  lechickie  z  okolic Gniezna i Kruszwicy, które zasiedliły Kujawy i Wielkopolskę, pierwsze przejściowe grodziska i osady posiadały właśnie między Łęczycą, Zgierzem, Radogoszczą i Skoszewami.



Tekst powstał w ramach  współpracy autora z OŁ KSD na zasadzie wolontariatu  
Opracowanie, tekst, zdjęcie: G.B. Bednarek,  copyright 2017

Wszelkie prawa autorskie i wydawnicze zastrzeżone. Wszelkiego rodzaju reprodukowanie tekstów i zdjęć oraz tytułu serii bez pisemnej zgody autora i wydawcy jest traktowane jako naruszenie praw autorskich łącznie z konsekwencjami prawnymi przewidzianymi w  Ustawie  o    prawie   autorskim i prawach pokrewnych / Dz. U. nr 24 z 23.02. 1994 r. poz.8/