Witamy serdecznie na stronie internetowej Oddziału Łódzkiego
Katolickiego Stowarzyszenia Dziennikarzy.

Mamy nadzieję, że ułatwimy Państwu docieranie do rzetelnej informacji. Tutaj chcemy prezentować wielkość oraz problemy naszego Kościoła, zagadnienia społeczne, cywilizacyjne, publikacje członków Stowarzyszenia, stanowiska w ważnych kwestiach. Nie będziemy konkurować w informacjach bieżących z innymi portalami (niektóre z nich wskazujemy w odnośnikach), natomiast gorąco zapraszamy do lektury wszystkich tekstów - ich aktualność znacznie przekracza czas prezentacji na stronie głównej. Zachęcamy do korzystania z odnośników: "Publikacje" i "Polecane". Mamy nadzieję na stały rozwój strony dzięki aktywnej współpracy użytkowników. Z góry dziękujemy za materiały, uwagi, propozycje.
Prosimy kierować je na adres: lodz@katolickie.media.pl

Publikacje członków OŁ KSD

Grzegorz B. Bednarek- Triada romańskich bazylik / cz.3/ Czerwińsk nad Wisłą. Bazylika p.w. Wniebowzięcia NMP, XII w.

Dziś Czerwińsk nad Wisłą jest niewielkim, nadwiślańskim miasteczkiem leżącym pomiędzy Wyszogrodem a Zakroczymiem.  W przeszłości jednak miejsce to było jednym z najważniejszych miejsc chrystianizacji dawnego Mazowsza i ważnym centrum artystycznym państwa piastowskiego, którego historia splata się z najważniejszymi postaciami i wydarzeniami naszej polskiej historii. 

Jednym z najwspanialszych, materialnych zabytków polskiego dziedzictwa narodowego ocalałego z pożogi wieków jeszcze z czasów piastowskich jest bowiem tutejszy, imponujący średniowieczny klasztor Kanoników Regularnych położony na wysokiej skarpie  po  prawej stronie rzeki

Po  raz  pierwszy Czerwińsk wymieniony jest w kronikach  w roku 1155, kiedy to papież Hadrian IV zatwierdził w jednej ze swych bulli posiadłości dla czerwińskiego opactwa. W roku 1161 odbyła się konsekracja tutejszej bazyliki klasztornej p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, którą ufundował tu biskup płocki Aleksander z Mallone, co zostało odnotowane w kronice nazywanej „Spominkami sochaczewskimi”.

Według  lokalnych legend w XIII wieku przypłynęły tu statki  templariuszy, którzy stąd właśnie wyruszyli na podbój wschodniego Mazowsza i na wyprawę krzyżową z pogańskimi Prusami. Stąd też w swoim marszu w roku 1410 pod Grunwald szły chorągwie polskiego rycerstwa, a król Władysław Jagiełlo podarował po zwycięskiej bitwie tutejszemu opactwu swój bojowy hełm, który nosił podczas bitwy .W czasach późniejszych był to jeden z najważniejszych tranzytowych, nadwiślańskich portów rzecznych, gdzie spławiano z Małopolski,  Sandomierszczyzny i Mazowsza do bogatych miast hanzeatyckich  głównie  zboże , drewno i płody leśne.

We wczesnym średniowieczu Czerwińsk, jako nadwiślańska wysoka skarpa  był obok Płocka, Wyszogrodu, Płońska, Pułtuska  i Zakroczymia jednym z ważniejszych miejsc osadniczych Mazowsza położonego po prawej stronie Wisły.  Tereny te weszły już w skład państwa pierwszych Piastów na przełomie X i XI wieku. Po roku 1034 kiedy wybuchło powstanie przeciwko królowi Mieszkowi II oraz reakcja pogańska, która zniszczyła na terenie całej niemal wczesnopiastowskiej Polski dorobek chrystianizacyjny, na Mazowszu powróciło pogaństwo a możnowładcą, który przejął rządy na Mazowszu był niejaki Masław, który po powrocie do polski Kazimierza Odnowiciela, został pokonany i zmarł na wygnaniu w Prusach w 1047 roku.

Jak możemy się dowiedzieć z oficjalnej strony internetowej Gminy Czerwińsk  jej początki sięgają przełomu X i XI wieku, kiedy powstał tutaj najprawdopodobniej pierwszy niewielki książęcy gród z otwartym podgrodziem, które było jednocześnie małym portem. W wieku  XII podczas aktywnej akcji chrystianizacyjnej prowadzonej przez Bolesława Krzywoustego, kiedy Płock stał się ważną książęcą siedzibą  zaczęto odbudowywać także na Mazowszu dawną strukturę parafialną oraz  zakładać nowe klasztory i wtedy też  osadzono w Czerwińsku pierwszy konwent chrześcijańskich zakonników. Była to fundacja książęco- biskupia  i została ona umiejscowiona w dawnym gródku książęcym, naprzeciwko którego na sąsiednim wzgórzu  wzniesiono warowny dwór biskupów płockich z niewielką, zapewne drewnianą  kaplicą . Powstała więc  tutaj zarówno własność biskupia w postaci grodu i targu na podgrodziu, własność klasztorna  w dawnym grodzie książęcym oraz własność książęca w postaci pobliskiej wsi Radzikowo.  

Najcenniejszym zabytkiem dawnego kompleksu klasztornego jest zachowana prawie w nie zmienionej od 850 lat formie  romańska bazylika klasztorna, będąca w skali całej Polski  jednym z niewielu kościołów klasztornych swoich czasów, który zachował się  w swoim pierwotnym prawie stanie wraz z ozdabiającymi go rzeźbami i freskami. Poprzez to jest to jeden z najwartościowszych w naszym kraju skansenów polskiej architektury, rzeźby i monumentalnego malarstwa romańskiego położony w malowniczym nadwiślańskim pejzażu, co stanowi o jego wyjątkowej  wartości dla naszego kulturowego dziedzictwa narodowego.

Pierwszy klasztor czerwiński powstał zapewne około roku  1129, kiedy to za czasów panowania księcia Bolesława Krzywoustego biskup Płocki Aleksander z Malonne sprowadził tu zakonny konwent Kanoników Regularnych. Po raz pierwszy kościół wzmiankowany jest w kronikach w roku 1155, kiedy to papież Adrian zatwierdził swa bulla posiadłości opactwa  i wtedy tez najprawdopodobniej dobiegała końcowa faza budowy tutejszej bazyliki. Jej uroczysta  konsekracja miała miejsce w roku 1161, kiedy to książę Bolesław Kędzierzawy i jego brat Henryk nadali kolejne dobra klasztorowi. W roku 1222 nadania te potwierdził książę Konrad Mazowiecki . W roku 1254 legat papieski Opizo wyliczył w swym dokumencie  kościoły i dobra należące do klasztoru. Pierwszy pożar bazyliki miał miejsce w roku 1328. w roku 1447 staraniem opata Rafała wzniesiono dzwonnice, otoczono klasztor murem i odnowiono budynki klasztorne.  

Klasztorny kościół w Czerwińsku  stanowi typowy przykład przepięknej w swojej architektonicznie formie trójnawowej bazyliki bez transeptowej  zamkniętej od wschodu trzema absydami i na mapie polskiej romańszczyzny stanowi przykład perfekcyjnie zaprojektowanej i wkomponowanej w nadwiślański pejzaż  romańskiej budowli ze szczytowej fazy rozwoju tego stylu w Europie.  Bazylika ta jest  obok  kościołów  w  podłęczyckim Tumie, w podsandomierskim Opatowie, na krakowskim Okole  oraz Skalbmierzu i Wierzbnej na Śląsku  jednym z niewielu ocalałych przykładów cesarskiej architektury karolińsko-ottońskiej,  jaka rozwijała się w Europie pomiędzy XI a XI wiekiem. Styl ten cechował monumentalizm i reprezentacyjność wznoszonych kościołów, ich piękny i bogaty  wystrój rzeźbiarski i malarski oraz charakterystyczne  dwu wieżowe masywy zachodnie nazywane w literaturze tematu  westwerkami. Bazyliki takie nazywano tumami, co przyjęło się  już  jako nazwa w średniowiecznej polszczyźnie na oznaczanie miejsc, gdzie postały takie chrześcijańskie świątynie. W ten sposób nazwano Ostrowy  Tumskie, czyli wyspy rzeczne z grodami pierwszych Piastów w Poznaniu, Wrocławiu, Płocku i Brzegu,  w których znajdowały się właśnie takie bazyliki i kolegiaty .

Bazylika  czerwińska  jest budowlą orientowaną, czyli wzniesioną  z ciosów granitowych na sakralnej osi Wschód- Zachód symbolizującej  w religii chrześcijańskiej  cykl Odrodzenia. W budowlach orientowanych od wschodu znajdował się tak zwany ostwerk z ołtarzem głównym w prezbiterium, na który o poranku padało wschodzące słońce. Naprzeciwko ołtarza po przeciwnej stronie znajdował się westwerk, w którym najczęściej znajdowała się  galeria zwana emporą, na której podczas sprawowania liturgii zasiadał władca. W  wypadku bazyliki czerwińskiej   empora władcy nie występuje ponieważ był to kościół klasztorny zgromadzenia Kanoników Regularnych. Architektoniczna ciekawostką jest tu też rozwiązanie wnętrza kościoła, który jest tak zwaną bazyliką filarowo-kolumnową, gdzie pierwotny drewniany strop podtrzymywany był na przemian przez kwadratowe filary o okrągłe w przekroju kolumny.

  To rozwiązanie było charakterystyczne właśnie dla cesarskiej architektury z  Lotaryngii,  Nadrenii i Saksonii, skąd pochodzili najprawdopodobniej  budowniczowie czerwińskiej bazyliki. Jej bogaty  wystrój rzeźbiarski, na który składają się do dziś zarówno rzeźbione kapitele  portalu wejściowego i jego archiwolta i resztki portalu  pochodzi bez wątpienia  z najlepszej tradycji rozwiniętej rzeźby romańskiej z terenu północnych Włoch, francuskiej Burgundii lub Hiszpanii.  Według badaczy czerwińskie rzeźby wykonał zapewne słynny na europejskich dworach królewskich i biskupich ówczesnej Europy warsztat Wiligelma z Modeny z północnych Włoch, który prawdopodobnie przez Niemcy i Saksonię, gdzie ozdabiał rzeźbami  cesarskie bazyliki w Koenigslutter i w Kwedlinburgu  dotarł za zgodą biskupa Aleksandra z Malonne w orszaku księcia Bolesława Krzywoustego na piastowskie Mazowsze.   

   Inną ocalałą z czasów romańskich perłą czerwińskiego kościoła jest też zachowany w prawej kaplicy bazyliki XIII-wieczny fresk przedstawiający sceny biblijne. To monumentalne malowidło romańskie wykonane zostało w technice al. fresco i al secco w bogatej kolorystyce, jako przemyślany artystyczny projekt będący swoistą biblią paupeorum   przedstawiającą sceny Starorestamaentowe i  Ewangeliczne . Część górna kompozycji przedstawia  motywy z Genesis, czyli Stworzenia Świata, Dzieje Abrahama   oraz  historie budowy Arki przez Noego. Poniżej przedstawiono ukrzyżowanie św. Piotra, męczeństwo pierwszych świętych św. Wawrzyńca i św. Szczepana oraz porażenie św. Pawła przed jego nawróceniem.  

  Zwiedzając dziś czerwiński klasztor, którego właścicielem jest obecnie zakon Salezjanów, warto podejść do niego schodami od strony zachodniej i spojrzeć na jego majestatyczne wieże od strony muru, na którym znajduje się okrągły plafon z wyrzeźbionym piastowskim orłem. Jest to bowiem jeden z najpiękniejszych narodowych symboli tego wyjątkowego miejsca.    

Tekst powstał w ramach  współpracy autora z OŁ KSD
 Opracowanie, tekst, zdjęcie: G.B. Bednarek,  copyright 2017

Wszelkie prawa autorskie i wydawnicze zastrzeżone. Wszelkiego rodzaju reprodukowanie tekstów i zdjęć oraz tytułu serii bez pisemnej zgody autora i wydawcy jest traktowane jako naruszenie praw autorskich łącznie z konsekwencjami prawnymi przewidzianymi w  Ustawie  o    prawie   autorskim i prawach pokrewnych / Dz. U. nr 24 z 23.02. 1994 r. poz.8/
                               

Copyright © 2017. All Rights Reserved.