Sejm Rzeczypospolitej Polskiej dla uczczenia 85. rocznicy Zbrodni Katyńskiej podjął 24 lipca 2024 r. uchwałę ustanawiającą rok 2025 – Rokiem Polskich Bohaterów z Katynia, Charkowa, Miednoje, Bykowni i innych miejsc. Wiosną 1940 r. sowieckie NKWD wymordowało około 22 tysięcy polskich jeńców wojennych wziętych do niewoli w wyniku agresji ZSRR na Polskę 17 września 1939 r. Byli wśród nich oficerowie Wojska Polskiego, policjanci, i oficerowie rezerwy: lekarze, profesorowie, prawnicy, inżynierowie, duchowni, nauczyciele, działacze społeczni. Wcześniej byli oni więzieni w obozach specjalnych NKWD – Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku.

W Przystanku Historia im. ppłk Wacława Lipińskiego w ramach cyklu spotkań popularyzujących wiedzę o historii Polski odbył się panel dyskusyjny „Tylko guziki nieugięte przetrwały śmierć… Listy rodzin i artefakty z grobów – świadectwa Zbrodni Katyńskiej”.

- Guziki są symbolem tego co pozostało w grobach katyńskich jako elementy od munduru, które były najtrwalsze. Często są wspominane jako te rzeczy, które w czasie ekshumacji były wydobyte z grobów katyńskich. Stąd pomysł, aby guziki wziąć na tytuł tego spotkania, tym bardziej, że Rodziny Katyńskie symbol guzika przyjęły jako swój symbol nawiązujący do rocznicy zbrodni – wyjaśniła dr Joanna Żelazko IPN Oddział w Łodzi.

Zbrodnia Katyńska to najważniejsza zbrodnia ludobójstwa II wojny światowej. O badaniach archeologicznych w miejscach zbrodni Katyniu, Charkowie i Miednoje opowiadała dr Joanna Żelazko. Pierwsza ekshumacja niemiecka była przeprowadzona od kwietnia do czerwca 1943 r.. Niemcy chcieli udowodnić, że zbrodni dokonali Sowieci. Druga ekshumacja trwająca od września 1943 r. do stycznia 1944 r. była przeprowadzona przez sowietów. W 1991 r., kiedy Rosjanie przyznali się do Zbrodni Katyńskiej polscy archeolodzy rozpoczęli badania, których celem było ujawnienie prawdy o zbrodni, zbieranie i opracowywanie materiałów i dokumentów.

Kazimiera Lange ze Stowarzyszenia „Rodzina Katyńska” w Łodzi, przewodnicząca Rady Federacji Rodzin Katyńskich w Warszawie, przeczytała fragmenty listów pisanych tęsknotą i miłością przez więźniów do swoich rodzin. - Wyrażali w nich niepokój o rodziny, troskę o wychowanie dzieci. Listy przychodzące od najbliższych dodawały im siły do przetrwania. Kiedy ich nie otrzymywali, następowała rezygnacja i zwątpienie. Listy i karty pocztowe więźniów są źródłem wiedzy o obozach – mówiła Kazimiera Lange.

O tym jak najnowsze technologie pomagają w zachowaniu pamięci, opowiadał dr Marcel Bartczak z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego - „Ocalone w cyfrowej pamięci. Dokumentacja 3D relikwii katyńskich”. - Konserwacja przedmiotów katyńskich to wyzwanie nie tylko techniczne, ale i moralne. Zasady etyczne obejmują m.in. szacunek dla zabytku, minimalizacja interwencji, użycie odpowiednich materiałów, ochrona wartości emocjonalnej. Pamiętajmy, że te przedmioty mają ogromne znaczenie emocjonalne, a nie tylko archeologiczne czy historyczne – podkreślił dr Marcel Bartczak.

Część z uczestników spotkania otrzymała na pamiątkę replikę guzika znalezionego w Katyniu, która została stworzona przez Narodowe Centrum Kultury w ramach kampanii „Pamiętam. Katyń 1940”. Jest znakiem pamięci o tych, którzy zginęli. Prawda o tych wydarzeniach była zakazana do 1989 r.

W 85. rocznicę Zbrodni Katyńskiej Federacja Rodzin Katyńskich organizuje Bieg Pamięci „Klucze Nadziei”. Bliższe informacje o biegu można uzyskać na stronie internetowej: www.federacja-katyn.org.pl/klucze-nadziei-2025/

Foto: Marek Kamiński