Niewielki,   drewniany   kościółek   pod wezwaniem  św. Apostołów Piotra i Pawła w Turze należy do Dekanatu Poddębickiego  Archidiecezji    Łódzkiej,   a  wioska  w której został wzniesiony jest jedną z najstarszych w całej Ziemi Łódzkiej. Pierwsze pisane wzmianki o tutejszej parafii pochodzą z XIV wieku, i wynika z nich, że należała ona do  Archidiecezji Gnieźnieńskiej, a erygował ją, lub też odnowił, tamtejszy arcybiskup Bodzanta.

Obecny kościół  wybudowany został w roku 1754 z fundacji szlachcica Jakuba Dąbrowskiego, chorążego smoleńskiego, w miejscu starszej świątyni, która spłonęła dwadzieścia lat wcześniej. Jest to świątynia wzniesiona w stylu polskiego baroku,  na    osi   wschód-zachód. Kościół jest jednonawowy z węższym wielobocznym prezbiterium, dwoma    bocznymi     kaplicami,   kruchtą  oraz sygnaturką.   

W jego  wnętrzu  znajdują   się  trzy barokowe ołtarze. W ołtarzu głównym umieszczono   rzeźby  patronów kościoła   św. Piotra  i  Pawła, a w ołtarzach   bocznych  rzeźby św. Rozalii i Świętej Niewiasty. Najstarszym zabytkiem tutejszego kościoła jest natomiast kamienna, średniowieczna chrzcielnica pamiętająca zapewne czasy pierwszej tutejszej świątyni chrześcijańskiej  Najważniejszą  kwestią dotyczącą początków tutejszej parafii i kościoła jest natomiast jego wezwanie nawiązujące do pierwszych rzymskich Apostołów-męczenników.

Do Polski kult św. Piotra i Pawła dotarł bowiem z pierwszymi misjonarzami w X wieku w czasach panowania Mieszka I.  Pierwsza katedralna bazylika chrzcielna dla państwa Polan pod   wezwaniem   św. Apostołów  Piotra   i   Pawła  powstała   w   Poznaniu,  a  relikwie  męczeństwa św. Piotra , w postaci miecza, którym miał być ścięty przywiózł tu prawdopodobnie z samego Rzymu biskup Jordan, pierwszy udokumentowany przez kronikarzy swej epoki chrześcijański biskup misyjny na ziemiach  piastowskich.

Kościoły pod tym  wezwaniem  były w   monarchii wczesnopiastowskiej    stosunkowo  nieliczne,  a  wynikało  to z faktu, iż nadawano je najczęściej w lokalnych miejscach chrztu ludności pogańskiej i traktowano je jako lokalne chrzcielnice  nawiązując w ten sposób do  rzymskiej  tradycji  i ważności bazyliki św. Piotra i Pawła w Rzymie.  Miejsca te stawały się bowiem kolebkami chrześcijaństwa dla danej okolicy i plemion ją zamieszkujących. Do najstarszych należą archikatedra  poznańska,   bazylika   klasztoru benedyktynów w  Tyńcu  pod Krakowem,  kościoły  na grodziskach w Lądzie Koninie  i  w  Kaliszu   oraz   mało   znane wiejskie świątynie w Boleszynie, Białej, Grodzisku  nad   Nerem,  Kijach , Pilicy , pomorskich    Główczycach,   Pakosławicach    pod Opolem i w Borzykowej, których początki sięgają X i XI wieku. Być może  kościół w Turze posiada równie prastarą tysiącletnią już metrykę, jak wyżej wymienione świątynie.

Rys historyczny Ziemi Łęczyckiej

Historia osadnictwa i kultury materialnej regionu łęczyckiego sięga swoimi korzeniami czasów paleolitycznych. Najstarsze poświadczone archeologicznie ślady bytności człowieka odnalezione     zostały   w   okolicach     Góry św. Małgorzaty  i   datowane  są   na kilkadziesiąt tysięcy lat p.n.e.

W czasach neolitycznych po cofnięciu się lodowca na  tereny Doliny Berlińsko-Warszawskiej przywędrowały  plemiona rolniczo-myśliwskie, które osiedliły się na rozlewiskach Bzury i Neru. W epoce brązu istniały tu liczne kolonie osadnicze nazywane przez archeologów kulturą łużycką. Na przełomie er prowadził tędy ważny szlak handlowy łączący Bałtyk z Rzymem, a później z Bizancjum . Na początku pierwszego tysiąclecia tereny te zamieszkiwały plemiona przybyłe tu ze Skandynawii podczas wielkiej europejskiej wędrówki , która trwała do przyjścia na te tereny pierwszych Słowian.  Byli to zapewne Wandalowie i Goci.

Z tamtych też czasów pozostały liczne książęce kurhany oraz   znaleziska osad z czasów rzymskich–w Mnichu, Orenicach Ględzianówku,   Witaszewicach,   Biernatowicach,  Szczawinie i w Białej. W epoce plemiennej pomiędzy VI a VII wiekiem powstał pierwszy  łęczycki gród i stał się on zapewne głównym  grodem   dla  państewka   lokalnych Słowian, które w czasach  wczesnopiastowskich włączone zostało w skład państwa polskiego.

Historyczna  Ziemia  Łęczycka ukształtowała się  jednak dopiero w XII wieku w czasach rozbicia dzielnicowego Polski i połączona została z Ziemią Sieradzką. Początkowo ziemie tego piastowskiego księstwa weszły w skład Archidiecezji  Gnieźnieńskiej, można jednak  przypuszczać, że wcześniej terytorialny zasięg tego słowiańskiego minipaństewka  wyznaczały  pierwotnie    rzeki  Bzura,  Ner ,    Moszczenica   i    Mroga ,   a  otaczały je grody w Chropach, Czerchowie, Szydłowie, Opolu, Kterach, Zgierzu Skoszewach  i   Krzepocinku.    W    czasach     chrystianizacji i tworzenia struktury diecezjalnej w Polsce po roku 1000 tereny te podlegały arcybiskupom gnieźnieńskim. W czasach  panowania monarchii pierwszych Piastów  w  X  i  XI  wieku  zarówno  tutejsze      grodziska,  jak   i    pierwszy   klasztor     misyjny w   Tumie    położony   poza jego obrębem, stały się  jednymi  z najważniejszych miejsc młodego  państwa polskiego oraz chrystianizacyjną, militarną i religijną stolicą oddzielnego regionu, które później ukształtowało się w Ziemię Łęczycko-Sieradzką. Miejscowość   Tur  jest    bez   wątpienia    jedną z najstarszych w całym regionie.


Historia miejscowości

Po  raz   pierwszy wioska  Tur  została  wymieniona w  roku 1136 w tak zwanej złotej Bulli Gnieźnieńskiej  wydanej   przez   papieża Innocentego II w czasach panowania księcia  Bolesława    Krzywoustego. Złota Bulla jest najstarszą zachowaną w Polsce oryginalną bullą papieską, wymieniającą ponad 400 nazw miejscowości, imion poddanych i ich powinności  wymienionych   po   raz pierwszy w  języku   polskim.  Dokument wystawiony został w Rzymie   jako   potwierdzenie  wyłączności    praw własności  i użytkowania dóbr Archidiecezji Gnieźnieńskiej, do których wcześniej  zgłaszało pretensje niemieckie arcybiskupstwo magdeburskie. Poprzez to bulla stanowi  i   potwierdza   suwerenność kościoła polskiego z  epoki   Piastów  i  jego   zależność    jedynie   od   papiestwa   i  Stolicy  Apostolskiej  w  Rzymie    oraz  jest podstawą   do    badań  historycznych i językowych dotyczących dawnej Ziemi Łęczycko- Sieradzkiej.

Tym samym  Tur stał  się  jedną z 35  potwierdzonych   kronikarsko najstarszych   miejscowości z terenu dzisiejszej Ziemi Łódzkiej, których początki sięgają XI wieku. O jego ważnej randze świadczy natomiast fakt, że wymieniony został między takimi miejscowościami jak Łęczyca, Sieradz, Wolbórz, Rozprza, Spicymierz i Wolbórz, które na przełomie XI   i   XII   wieku    były ważnymi kasztelaniami i grodami.  W Bulli wymienione są również  pobliskie  wioski   Domaniew,   Uniejów,    Malanów i  Smulsko. To ostatnie było bardzo ważnym grodem granicznym Wielkopolski strzegącym od strony zachodniej przeprawy na rzece Warcie.  

Na przełomie XI i XII wieku Tur, jako wieś położony  był przy ważnej przeprawie rzecznej po prawej stronie rzeki Ner   na  strategicznym  drogowym trakcie łączącym duże piastowskie grody w Smulsku  pod   Uniejowem  i   Chropach    z  grodami w pradawnym Lutomiersku, Zgierzu, Radogoszczy i Skoszewach. W roku 1145 książę Mieszko III Stary nadał te wioskę jako swą własność książęcą opactwu w Lądzie, które było  jednym z pierwszych opactw cysterskich na ziemiach polskich. W roku 1230 Tur został wymieniony wśród ważnych posiadłości lądzkiego klasztoru jako wieś posiadająca prawo targowe i karczmy, więc najprawdopodobniej musiała tu też istnieć już wtedy kaplica.  Lokalną szlachtą był tu natomiast ród Turów herbu Kownia, który przedstawiał  na swych tarczach      trzy    srebrne   miecze    na     czerwonym    tle. W późniejszych czasach  Turowie sprawowali ważne stanowiska książęce i królewskie w Łęczycy.

Trakt drogowy, na którym znalazł się Tur prowadził  od strony Wielkopolski na wschód przez Smulsko, które strzegło   przeprawy na rzecze Warcie, do grodu w Chropach nad Nerem. W  Domaniewie   szlak   się    rozwidlał  i   z  jednej strony  biegł  na   północny   wschód    przez Budzynek, Psary  i   Opole    w   kierunku  grodów w Łęczycy  i Czerchowie. Trakt wschodni prowadził  do przeprawy na rzece Bzurze, której strzegł gród w  Zgierzu.    Po    drodze  znajdowały    się      jeszcze  osady w Brużycy i tak zwana stróża w  Nakielnicy  położone  na     przeprawie     między   rozlewiskami     Bzury i Sokołówki. Trakt północno-wschodni wiódł   przez   Dalików, Bełdów i Kazimierz  do Lutomierska.   W XII wieku tereny nad Nerem  i Wartą w   dużej  mierze   należały  do  rycerskiego rodu Leszczyców, z którego wywodził się bł. Bogumił-arcybiskup gnieźnieński, a  w   ostatnim  etapie  swojego życia pustelnik z pobliskiego Dobrowa nad Wartą.

Grzegorz B. Bednarek